محمدجواد اشرفی، با اشاره به روز جهانی تالاب‌ها اظهار کرد: خوزستان از جمله مناطقی است که تالاب‌های بسیار ارزشمندی دارد؛ این تالاب‌ها دارای اکوسیستم‌های تکامل‌یافته آبی هستند که گیاهان و جانوران متنوع و بیشماری در آن‌ها زیست می‌کنند و با آب و خاک این تالاب‌ها به تعادل اکولوژیک رسیده‌اند.

وی افزود: در واقع تالاب‌ها از باثبات‌ترین اکوسیستم‌های آبی خوزستان هستند که نه تنها از نظر فرآیندهای اکولوژیک، هیدرولوژیک و بیولوژیک منطقه بلکه برای ادامه حیات مجموعه موجودات گیاهی و جانوری که به آن وابسته‌اند و همچنین برای حمایت از فعالیت اقتصادی و اجتماعی انسان ضروری هستند.

پناهگاه‌های حیات وحش و تالاب‌های خوزستان

اشرفی با اشاره به برخی پناهگاه‌ها و تالاب‌های خوزستان بیان کرد: تالاب بین‌المللی شادگان جزو تالاب‌های ثبت‌شده در کنوانسیون رامسر است؛ این تالاب بیش از ۴۰۰ هزار هکتار وسعت دارد و ۳۲۷ هزار و ۷۶۵ هکتار آن پناهگاه حیات وحش است.

وی افزود: تالاب شادگان در انتهای جنوب غربی ایران و به فاصله ۸۰ کیلومتری از شهرستان اهواز و بین سه شهر آبادان، شادگان و بندرامام خمینی(ره) قرار گرفته است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان گفت: این تالاب اکوسیستمی ایده‌آل در منطقه به وجود آورده و وجود پوشش گیاهی انبوه آن علاوه بر تامین علوفه و غذای مورد نیاز وحوش و پرندگان و آبزیان موجود در آن، موجب ایجاد مامن و پناهگاهی عالی برای حیات وحش منطقه شده است.

تالاب‌های خوزستان، پناهگاه‌های امن حیات وحش

وی افزود: منطقه حفاظت‌شده تالاب هورالعظیم نیز با ۱۲۵ هزار هکتار در غرب خوزستان در انتهای رود کرخه در منطقه مرزی دشت آزادگان بین دو کشور ایران و عراق واقع شده است. این تالاب قسمتی از تالاب‌های بین النهرین در ایران بوده که به عنوان یکی از مناطق بومی معرفی شده است.

اشرفی گفت: تالاب هورالعظیم باقیمانده تالاب‌های بین‌النهرین است. منطقه بین‌النهرین شامل بزرگترین اکوسیستم آبی خاورمیانه است و بخش مهمی از تمدن ایران باستان (سومری) در آن شکل گرفته است.

وی بیان کرد: تالاب هورالعظیم دارای حیات وحش غنی و از ذخیره‌گاه‌های ارزشمند زیست محیطی محسوب می‌شود. هر ساله با آغاز فصل مهاجرت پرندگان به مناطق گرم آسیایی، تعداد بیشماری از پرندگان تقریباً تا اواخر فصل زمستان به زمستان‌گذرانی در محدوده تالاب می‌پردازند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان گفت: پناهگاه حیات وحش میانگران نیز در جنوب غربی کوهپایه زاگرس در فاصله یک و نیم کیلومتری شهر ایذه در شمال شرقی خوزستان واقع شده است. مساحت تالاب میانگران ۲ هزار و ۴۴۰ هکتار است؛ این تالاب دائمی و دارای آب شیرین است.

وی تصریح کرد: منبع اصلی تغذیه‌کننده آب تالاب، بارندگی و روان‌آب‌های سطحی بالادست است. تالاب میانگران زیستگاه مناسبی جهت زمستان‌گذرانی برخی از پرندگان مهاجر است به گونه‌ای که این منطقه اولین منزلگاه پرندگان مهاجر به خوزستان است.

تالاب‌های خوزستان، پناهگاه‌های امن حیات وحش

اشرفی گفت: همچنین تالاب بامدژ با مساحت حدود ۴۰۰۰ هکتار نمونه منحصر به فرد در میان چشم‌اندازهای شهرستان اهواز است؛ بامدژ تالابی دائمی با آب شیرین است. این تالاب در ۴۰ کیلومتری شمال غربی شهرستان اهواز در امتداد جاده آسفالته اهواز – اندیمشک قرار دارد.

وی افزود: تالاب بامدژ به علت برخورداری از شرایط مساعد و به عنوان اکوسیستم آبی در منطقه گرم و خشک اهواز، محل جذب هزاران پرنده مهاجری است که اوایل پاییز و زمستان از مناطق شمالی به این تالاب مهاجرت می‌کنند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان گفت: تالاب بندون با مساحت یک هزار و ۱۲۷ هکتار در جنوب غربی کوهپایه زاگرس در فاصله یک و نیم کیلومتری شهر ایذه در شمال شرقی استان خوزستان واقع شده است. تالاب شیمبار نیز با مساحت یک هزار و ۲۶۲ هکتار در منطقه حفاظت‌شده شیمبار قرار دارد و منبع آب تامین‌کننده آن چشمه و بارندگی است.

اهمیت تالاب‌های خوزستان

وی با اشاره به اهمیت تالاب‌های خوزستان بیان کرد: تالاب‌ها می‌توانند ذخیره‌سازی آب، حفاظت در مقابل طوفان و کاهش تخریب سیل، تثبیت خطوط ساحلی و مهار فرسایش، تزریق مجدد آب‌های زیرزمینی (جابه‌جایی آب از تالاب به درون سفره‌های زیرزمینی)، تخلیه آب‌های زیرزمینی (جابه‌جایی آب به سوی بالا و تبدیل آن به آب‌های سطحی)، پالایش آب از طریق تثبیت عناصر محلول، رسوبات و دیگر آلودگی‌ها و تعدیل آب و هوای محلی را انجام دهند. تمام این کارها در تالاب‌ها به دلیل اثر متقابلی است که خاک، آب، گیاهان و جانوران در تالاب‌ها روی یکدیگر می‌گذارند.

اشرفی افزود: یکی از مزایای مهم تالاب‌ها فیلتر کردن هوا است؛ تالاب‌ها با وسعت زیاد خود و پوشش گیاهی متراکم علاوه بر تولید اکسیژن گرد و غبار و آلودگی هوا را گرفته و هوای باکتری را به جریان می‌اندازد. بی‌شک یکی از دلایل شدت گرفتن گرد و غبار که در سال‌های اخیر هوای شهرهای خوزستان به خصوص اهواز را تحت تاثیر قرار داده است، می‌تواند خشک شدن تالاب‌های عمده استان از جمله تالاب هورالعظیم و شادگان باشد.

ارزش اقتصادی – اجتماعی تالاب‌ها

وی با اشاره به ارزش اقتصادی و اجتماعی تالاب‌ها عنوان کرد: علاوه‌ بر ارزش‌های‌ اکولوژیک‌ تالاب‌های خوزستان‌ دارای ارزش های ‌اقتصادی، اجتماعی ‌و فرهنگی‌ متنوعی است‌.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان گفت: این‌ تالاب‌ها از نظر تولید علوفه‌ حائز توجه‌ زیاده هستند زیرا با ذخیره‌ عظیم‌ پوشش‌ گیاهی خود و داشتن‌ گونه‌ های خوش‌خوراک یکی‌ از منابع‌ اصلی‌ تأمین‌ علوفه‌ دامی‌ در منطقه‌ است‌. این‌ منبع‌ همواره‌ تامین‌کننده‌ هزاران‌ دام‌ محلی‌ و دام‌های اطراف‌ منطقه‌ بوده‌ است‌.

وی ادامه داد: روستانشینان اطراف‌ تالاب‌ها با تهیه‌ علوفه‌ و تغذیه‌ دام‌ها از یک سو و فروش‌ لبنیات‌ از سوی دیگر، وابستگی‌ شدید اقتصادی به‌ تالاب‌ دارند.

اشرفی بیان کرد: وجود ذخیره‌ قابل‌ توجه‌ ماهیان‌ شیلاتی در آب‌های‌ تالاب‌ها و صید آن‌ها توسط‌ صیادان‌ بومیی جهت‌ تغذیه خانوادگی، فروش‌ در بازار اشتغال‌ و رونق‌ اقتصاد خانواده‌های‌ روستایی‌ را به همراه‌ دارد. حضور هزاران‌ مرغابی‌ در آب‌های‌ تالاب‌ها و شکار آن‌ها توسط‌ حاشیه‌نشینان‌ هم‌ در تأمین‌ پروتئین‌ مورد نیاز و هم‌ در رونق‌ اقتصادی اهالی نقش‌ عمده‌ و تعیین‌کننده‌ای‌ دارد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان گفت: عرصه‌ آبی تالاب‌ها در مواقع‌ سیلابی‌ شدن‌ رودخانه‌ ها به دلیل‌ پذیرش‌ مقادیر عظیمی‌ از آب‌های مازاد و کنترل‌ آن‌ نقش‌ بسیار مؤثری در مهار سیلاب‌ها و کاهش‌ اثرات‌ تخریبی‌ آن‌ داشته‌ و دارد. همین‌ امر از دیدگاه‌ اقتصادی‌ و اجتماعی‌ حائز توجه‌ جدی‌ است و به عنوان‌ یک‌ ویژگی‌ حیات‌ بخش‌ در منطقه‌ مورد توجه‌ قرار می‌گیرد. وجود تعداد قابل‌ توجهی‌ از پرندگان‌ بومی‌ و مهاجر نیز هنگام‌ پرآبی‌، وجود مناظر سبز و شاداب‌ تالابی‌ از لحاظ‌ زیبای‌ شناختی واکوتوریستی حائز توجه‌ و اهمیت‌ فراوان‌ است.

وضعیت فعالیت و معیشت در تالاب‌های خوزستان

وی عنوان کرد: ساکنان روستاهای پیرامون تالاب با استفاده از منابع این تالاب از جمله آبزیان، پرندگان، نی، آب و… امرار معاش می‌کنند. به عبارتی اقتصاد حاشیه‌نشینان هور وابستگی مستقیمی به منابع تالاب‌ها داشته است. مشاغلی مانند گاومیش‌داری، صید ماهی، صید پرندگان، حصیربافی، نی‌بری و کشاورزی در سکونتگاه‌های پیرامون تالاب رواج گسترده‌ای داشته است.

اشرفی ادامه داد: اکثر ساکنان روستاهای اطراف تالاب به دامداری، زراعت و صیادی به صورت محدود اشتغال دارند. به عبارتی فعالیت پایه اقتصادی، معیشت و درآمد منطقه به بخش کشاورزی اختصاص دارد.

وی افزود: حیات اقتصادی ساکنان این نقاط، وابستگی زیادی به کشاورزی و منابع آبی منطقه و تالاب‌ها دارد. همچنین ماهیگیری و صیادی سنتی و پرورش و نگهداری گاومیش از دیگر منابع مهم تامین معیشت و درآمد ساکنین پیرامون تالاب‌ها هستند که در ارتباط مستقیم باتالاب قرار می‌گیرند.

تهدیدهای تالاب‌های خوزستان

مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان با اشاره به تهدیدهایی که تالاب‌های خوزستان در معرض آن‌ها قرار دارند، تصریح کرد: در دهه‌های اخیر، گسترش و رشد جمعیت، توسعه شهری و صنعتی، افزایش تقاضا برای زمین کشاورزی و منابع آب، تغییرات اقلیمی، وقوع خشکسالی‌های مداوم و بلند مدت در خوزستان موجب به وجود آمدن مشکلات زیست محیطی و خشک شدن بخشی از تالاب‌ها شده است.

وی با بیان اینکه مهاجرت مردم روستاها به شهرها، معضلات زیست محیطی را تشدید کرده است، افزود: تامین بیشتر نیازهای جوامع انسانی به ویژه جوامع پیرامون تالاب به دلیل معیشتی بودن اقتصاد بر منابع پایه استوار است و عمدتاً از طریق بهره‌برداری از منابع طبیعی انجام می‌شود که این فرآیندها فشار مضاعفی بر محیط زیست و تالاب‌ها تحمیل کرده است. این موضوع با نامناسب بودن رفتارهای اقتصادی، اجتماعی و شیوع فرهنگ مصرف نیز تشدید می‌شود.

اشرفی ادامه داد: بارگذاری مصارف بالادست روی رودخانه‌ها و نحوه مدیریت آن‌ها نیز موجب شده، تالاب‌ها سهم کمتری از نیاز واقعی خود را دریافت کند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان گفت: وجود شبکه‌های آبیاری، اراضی سنتی و پتانسیل ذاتی اراضی مستعد کشت و کار موجب افزایش تقاضای آبی در منطقه شده است؛ این امر موجب شده تا تامین نیازها و اهداف مختلف که بعضا با یکدیگر در تضاد هستند، به سختی انجام شود بنابراین تامین حق‌آبه تالاب‌ها و رعایت الگوی مدیریت مصرف منصفانه برای نیازها و اهداف متنوع حوضه آبریز تالاب‌ها به منظور حفاظت و مدیریت تالاب‌های خوزستان ضروری است.

وی با اشاره به آخرین وضعیت آبگیری دو تالاب بزرگ خوزستان گفت: در حال حاضر تالاب بین المللی شادگان ۸۲ درصد و تالاب هورالعظیم ۶۴ درصد آبگیری شده‌اند.

منبع: ایسنا