دکتر محمدصادق حسنوند، عضو هیئت علمی دانشکده بهداشت و پژوهشکده محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران در وبینار “بررسی وضعیت آلودگی هوا در شهر تهران؛ روند تغییرات کیفیت هوا، کمی سازی اثرات و برنامه‌های پیشنهادی” آلودگی هوا را یکی از معضلات جهانی دانست و گفت: بر اساس آخرین گزارش‌های منتشر شده در سال ۲۰۲۰ تعداد ۸۰ میلیون نفر از مردم جهان در مناطقی زندگی می‌کنند که غلظت آلایندگی آن بالاتر از حد استاندارد است و مهمترین این آلایندگی‌ها، ازن و ذرات Pm۲.۵ میکرون است.

وی با بیان اینکه بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، حدود ۷ میلیون مرگ و میر در جهان منتسب به هوای آلوده آزاد و هوای فضای داخل مسقف است، اظهار کرد: بر اساس آمارها حدود ۴ میلیون مورد مرگ و میر سالانه دنیا مربوط به هوای آلوده می‌شود و سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۳ عامل آلودگی هوا را در گروه اول علت ابتلای مردم به سرطان ریه طبقه بندی کرد.

حسنوند با تاکید بر اینکه در سال ۲۰۱۳ ذرات خروجی از خودروهای دیزلی به عنوان ترکیبات سرطان‌زا طبقه بندی شده است، ادامه داد: مطالعات همچنین نشان می‌دهد آلودگی هوا موجب ناباروری و باعث آسیب به نوزادان در زمان جنینی می‌شود، ضمن آنکه کودکان کمتر از ۵ سال نیز جزو گروه‌های آسیب پذیر در مواجهه با هوای آلوده قرار دارند.

ارتباط آلودگی هوا و بروز بیماری‌های قلبی و عروقی

عضو هیات علمی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران، آلودگی هوا را عامل تشدید بیماری‌های قلبی و عروقی نام برد و یادآور شد: آلودگی هوا سهم بالایی را در بروز بیماری‌های قلبی و عروقی به خود اختصاص داده است، به گونه‌ای که به هر میزانی که فرد در مواجهه با آلودگی هوا در هر دوره سنی قرار گیرد، بیماری‌های قلبی در وی تشدید می‌شود.

وی حیاتی‌ترین دوره بروز بیماری‌های قلبی و عروقی را در افراد کمتر از سن ۵ سال عنوان کرد و گفت: بر اساس گزارش‌های منتشر شده هر چه کودکان کمتر از ۵ سال در معرض هوای آلوده قرار گیرند، اطمینان از کاهش آسیب‌پذیری آنها در ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی کاهش می‎‌یابد، از این رو کاهش مواجهه کودکان کمتر از ۵ سال با هوای آلوده اهمیت زیادی در کاهش بروز بیماری‌های قلبی و عروقی در جوامع خواهد داشت.

حسنوند با بیان اینکه ۱۹ درصد از مرگ و میر مبتلایان به دیابت ناشی از آلودگی هوا است، خاطرنشان کرد: ۱۹ درصد از ابتلا به سرطان ریه و ۱۹ درصد از مرگ و میر مبتلایان به سرطان ریه به دلیل مواجهه با ذرات معلق است. علاوه بر آن ۲۶ درصد از مرگ و میر ناشی از سکته مغزی مربوط به آلودگی هوا می‌شود و این آمارها نشان می‌دهد که بار بیماری‌های ناشی از مواجهه با ذرات معلق زیاد است.

پاندمی کووید-۱۹ و آلودگی هوا

رییس مرکز تحقیقات آلودگی هوای پژوهشکده محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران ادامه داد: با شیوع پاندمی کووید-۱۹ مطالعات وسیعی انجام شد که نتایج آن نشان داد آلودگی هوا و کووید-۱۹ ارتباط مستقیم دارد؛ چرا که افرادی که در مناطق آلوده زندگی می‌کنند، بیشتر دچار بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت و بیماری‌های قلبی و عروقی می‌شوند و نتایج تحقیقات نشان می‌دهد مرگ و میر مبتلایان به کووید-۱۹ در افرادی که دارای بیماری‌های زمینه‌ای هستند، بیشتر است.

وی با بیان اینکه ۱۵ درصد از مرگ و میر ناشی از کرونا ناشی از مواجهه آنها با آلودگی هوا است، خاطر نشان کرد: در سال ۱۹۹۰ آلودگی هوا رتبه ششم مرگ و میرها بود که این رتبه در ۲۰۱۹ به رده پنجم رسید؛ از این رو آلودگی هوا یک ریسک فاکتور به شمار می‌رود.

ذرات PM۲.۵

حسنوند، میانگین استاندارد سالیانه ذرات PM۲.۵ کشور را ۱۲ میکروگرم دانست و گفت: این در حالی است که بر اساس گاید لاین جدید سازمان بهداشت جهانی حدی که باعث اثرات کمتر این ذرات می‌شود، ۵ میکروگرم بر متر مکعب است؛ بنابراین وضعیت این ذرات در کشور به صورت کلی ۷ تا ۸ برابر  گایدلاین سازمان بهداشت جهانی و تقریبا ۳ تا ۴ برابر استاندارد ملی است.

وی با بیان اینکه این عدد نشان می‌دهد که کشور در این زمینه وضعیت خوبی ندارد، یادآور شد: البته کشورهای دیگری نیز وجود دارند که وضعیت بدتری نسبت به ایران دارند.

حسنوند ادامه داد: ترند میانگین غلظت ذرات PM۲.۵ به عنوان مهمترین آلاینده‌ای که در کشور وجود دارد، در کل کشور در مقایسه با منطقه مدیترانه شرقی که از نظر سازمان بهداشت جهانی ایران نیز در آن قرار دارد، در کشور از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۹ میانگین این ذرات روند کاهش نداشته است و نشان می دهد که توفیقی در زمینه کاهش این ذرات نداشتیم و با استانداردهای جهانی فاصله داریم.

این محقق اضافه کرد: علاوه بر آن بر اساس ترند تعداد مرگ و میر منتسب در کشور، در سال ۱۹۹۰ حدود ۲۵ هزار مرگ منتسب به این ذرات داشتیم، در حالی که در سال ۲۰۱۹ این عدد به ۴۱ هزار نفر رسید که عدد بسیار بالایی است.

عضو هیات علمی دانشکده بهداشت دانشگاه تهران با اشاره به پراکندگی ایستگاه‌های پایش هوا در سطح کشور، گفت: سازمان حفاظت محیط زیست و شهرداری‌های بزرگ متولی ایستگاه‌های پایش کیفیت هوا در سطح کشور هستند و تاکنون ۲۰۰ ایستگاه پایش در سطح کشور ایجاد شده است که غلظت آلاینده هوا را پایش می‌کنند.

وی با تاکید بر این‌که حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد از این ایستگاه‌ها فعال هستند، یادآور شد: ما در پژوهشکده محیط زیست بر اساس داده‌های این ایستگاه‌ها و پردازش آنها، کیفیت هوا را از نظر میزان غلظت ذرات در استان‌های مختلف بررسی و مشاهده کردیم بالاترین میزان غلظت ذرات PM۲.۵ در کشور بر اساس داده‌های پردازش شده در سطح کشور مربوط به استان خوزستان می‌شود.

حسنوند، میزان این ذرات در استان خوزستان را ۱۰ برابر بیشتر از گایدلاین‌های سازمان بهداشت جهانی عنوان کرد و افزود: استان‌هایی چون مازندران، زنجان و خراسان شمالی کمترین مقادیر این ذرات را دارا هستند.

رییس مرکز تحقیقات آلودگی هوای پژوهشکده محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران با تاکید بر اینکه در این پروژه ما نابرابری این ذرات را در سطح استان‌ها داریم، به وضعیت شهر تهران اشاره کرد و گفت: ما منطقه‌ای در کشور نداریم که میانگین غلظت سالانه این ذرات در حد استاندارد ملی و یا رهنمون سازمان بهداشت جهانی باشد.

به گفته وی، مناطق غرب کشور، به دلیل مواجهه با پدیده گرد و غبار بیشترین میزان غلظت‌ها را دارند.

مرگ‌ومیر ناشی از کیفیت ناسالم هوا

این محقق اضافه کرد: بر اساس پایش‌هایی که ما انجام دادیم، تعداد مرگ و میر منتسب به آلودگی هوا که ما به دست آوردیم، برای ایران حدود ۴۰ تا ۵۰ هزار نفر است که با توجه به مدل‌های مختلف این عدد متغیر است.

حسنوند اضافه کرد: اعدادی که ما در این مطالعه به دست آوردیم با برآوردهای جهانی برای تعداد مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا همخوانی خوبی دارد و همچنین داده‌های بومی در کشور قابل ملاحظه است.

به گفته وی تقریبا ۶۰ تا ۷۰ درصد از مرگ منتسب به آلودگی هوا در کشور ما در گروه سنی بالای ۶۵ سال است و در گروه‌های سنی پایین‌تر تعداد این مرگ‌ومیرها کمتر است.

عضو هیات علمی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان این‌که هرم سنی کشور در حال افزایش است، تاکید کرد: اگر وضعیت غلظت بهبود نیابد، تعداد موارد مرگ و میر به شدت افزایش خواهد یافت؛ چرا که گروه‌های حساس در مواجهه با آلودگی هوا، افراد سالمند هستند و با توجه به اینکه در دهه‌های آتی درصد زیادی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند، تعداد مرگ و میر چشمگیر خواهد شد، ضمن آنکه هزینه‌های گزافی را به نظام سلامت کشور تحمیل می‌کند.

وی به خسارات اقتصادی ناشی از آلودگی هوا اشاره کرد و گفت: سالانه حدود ۲۰ میلیارد دلار در کشور خسارات اقتصادی منتسب به آلودگی هوا داریم که عدد بسیار بالایی است.

کیفیت هوای شهر تهران

رییس مرکز تحقیقات آلودگی هوای پژوهشکده محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان اینکه این مرکز، مطالعاتی را در زمینه کیفیت هوای شهر تهران از سال ۸۹ تا ۹۹ اجرایی کرده است، گفت: تعیین وضعیت کیفیت هوای آزاد در شهر تهران طی یک دهه منتهی به سال ۹۹، مقایسه مقادیر غلظت آلاینده‌های هوای آزاد در شهر تهران با حدود رهنمودی و استاندارد، برآورد تعداد موارد مرگ و میر منتسب به آلاینده‌های هوای آزاد شهر تهران، برآورد تعداد سال‌های از دست رفته به واسطه مرگ منتسب به آلاینده‌های هوای آزاد در تهران و برآورد خسارات اقتصادی مرتبط با سلامت ناشی از مواجهه با آلودگی هوا در تهران بوده است.

وی ادامه داد: نتایج مطالعات ما در زمینه تغییرات غلظت ذرات PM۲.۵ هوای آزاد از سال ۱۳۹۰ تا پایان سال ۹۹ نشان می دهد که تغییرات غلظت این ذرات روند منطقی ندارد، به گونه ای که از ۹۰ تا ۹۴ روند کاهشی داشته است، ولی از ۹۵ تا ۹۶ روند افزایشی می‌شود و در سال ۹۷ به دلیل بارش‌های خوب در شهر تهران میانگین غلظت این ذرات کاهش یافت و مجددا از سال ۹۸ تا ۹۹ روند افزایش این ذرات را شاهدیم.

به گفته وی، در همه این سال‌ها از نظر میزان این ذرات اختلاف فاحشی با استانداردهای ملی و سازمان بهداشت جهانی داشتیم و وضعیت کشور نزدیک به این استانداردها نبوده است. میزان غلظت ذرات PM۲.۵ در شهر تهران در سال ۹۹ حدود ۳۰ میکروگرم بر متر مکعب بوده که ۶ برابر رهنمون سازمان بهداشت جهانی است.

وی به بیان وضعیت پراکندگی این ذرات در مناطق مختلف شهر تهران پرداخت و اظهار کرد: میانگین غلظت در مناطق جنوب و جنوب غربی شهر تهران حدود ۴۰ میکروگرم است، در حالی که در مناطق یک، دو و سه شهر تهران میانگین غلظت ۱۹ میکروگرم بر متر مکعب است. این گفته به این معنی است که افرادی که در مناطق جنوب غربی و مرکزی تهران زندگی می‌کنند، دو برابر بیشتر از افرادی که در مناطق بالاتر زندگی می‌کنند، با این ذرات مواجهه دارند.

وی یادآور شد: بر اساس تقویم میانگین آلودگی در شهر تهران، در مقایسه با رهنمود جدید سازمان بهداشت جهانی، میانگین ۲۴ ساعته ذرات PM۲.۵  کشور در هر منطقه‌ای باید کمتر از ۱۵ میکروگرم بر متر مکعب باشد و حداکثر ۳ تا ۴ روز بالاتر از ۱۵ میکروگرم بر متر مکعب باشد، ولی نتایج تحقیقات ما نشان داد که در شهر تهران در سال ۹۹ تنها ۲۷ روز میانگین غلظت کمتر از ۱۵ بوده است.

وی اضافه کرد: علاوه بر آن بیش از ۳۲۰ روز میانگین غلظت این ذرات در تهران بالاتر از رهنمود سازمان بهداشت جهانی بوده است، ۳۰ روز از سال این غلظت بالای ۷۵ میکروگرم بر متر مکعب بوده که بالاترین سطح است.

منبع: ایسنا