این جمله را بارها در گفتار روزمره شنیده‌ایم: «وقت گل نی». مصطفی رحیمی‌نیا در کتاب فرهنگ ضرب‌المثل‌ها و اصطلاحات عامیانه، این ضرب‌المثل را کنایه‌ای از «رویدادی غیرممکن» می‌داند که هرگز رخ نخواهد داد.

اما این غیرممکن یک استثنا دارد؛ در فاصله چند کیلومتری اهواز، موسسه‌ای تحقیقاتی این غیرممکن را ممکن کرده و «معجزه‌گون»، نی را به گل‌دهی نشانده و شرحی نو و دیگرگونه بر این ضرب‌المثل افزوده که شاید در بازنگری مجدد دائره‌المعارف‌های فرهنگِ عامیانه، زین پس استثنایی برای آن در خوزستان قائل شوند.

تلفیق علم و تخصص در به گل نشاندن نی

آنچه در منظر ما شبیه معجزه‌ است، در مرکز تحقیقاتی نی‌شکر، تلفیقِ دانش و تخصص است که گره ای در بند بند ساقه‌اش نشانده و به گل کشانده‌ و از بذر بذر وجودش، نوایی شیرین را در دشت شورِ خوزستان پراکنده‌ است.

سرّ به گُل نشستن نی، حکایت شورانگیزِ جوشش همتِ مردان و زنانی در ۳۰ کیلومتری جاده اهواز است که گلِ نی، ثمره سال‌ها تحقیقات‌‌شان در این مرکز تحقیقاتی است و امروز به پشتوانه‌ی همین پژوهش‌ها، سری در سرها در آورده و در منطقه به عنوان مرکز علمی، پرآوازه گشته است.

حرکت دانش‌بنیان توسعه نیشکر در تولید

«اینجا نی‌ها گل می‌دهد.» این را مدیرعامل شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی گفت و تاکید کرد: تنها در این مرکز تحقیقاتی است که نی‌ها به گل می‌نشیند و در هیچ منطقه‌ای ایران، نی‌ها گل نمی دهند.

در اینجا شرایطی مهیا شده تا نی‌شکر با یک شرایط جدید مواجه شود و تصور کند در منطقه‌ی استوایی قرار دارد تا گل دهد؛ این همان گلی ست که تا پیش از این، دیدنش محال بود.

دکتر عبدعلی ناصری بیان داشت، نیشکرها فقط در خط استوا گل می‌دهند و در شرایط آب و هوایی استان خوزستان به دلیل دور بودن از خط استوا، به گل نشستن نی‌ها به صورت طبیعی محال است؛ به همین دلیل، محققان موسسه تحقیقات نیشکر با تلفیق دانش و تخصص، شرایط ویژه‌ای را تدارک دیده‌اند تا گل از نی‌شکر بشکفد.

به گفته او، به علت مهیا نبودن سه فاکتور عرض جغرافیایی، دما و رطوبت برای گل‌دهی نی‌شکر در خوزستان، از ۲۰ سال پیش گلخانه‌ای با شرایط خاص ساخته شد تا از بذر گل‌های نی‌شکر، واریته‌های مقاوم و سازگار حاصل شود.

ژنتیک خاص بذر نی

اهمیت گل‌دهی نی‌ها، امکان به «بذر» نشستن نیشکر و تولید «ارقام» کیفی این گیاه استراتژیک است. قانون طبیعی، در نی‌ها نیز جاری است. گلِ نی هم نر دارد و هم ماده، که جنسیت آن‌ها در آزمایشگاه‌ پیشرفته این مرکز تحقیقاتی مشخص و پس از گردافشانی، دانه‌های بذر بسانِ فرزند بر بستر گل‌های ماده متولد می‌شود.

هر دانه‌ی بذر، “ژنتیک خاص” و متفاوت از پدر و مادر خود و سایر بذرها دارد و آنگونه که محققان این موسسه می‌گویند بهترین فرزندها پس از تولد بر اساس یک “دستورالعمل” انتخاب می‌شوند تا پس از سپری کردن دوره‌ای ۱۵ ساله، به یک رقم جدید نی‌شکر بدل شوند.

دور زدن تحریم‌ها؛ خروجی به گل نشاندن نیشکر

خروجی کار محققان این موسسه در به گل نشاندن نی‌ها و تولید بذرهای جدید، زمانی اهمیتی دو چندان می‌یابد که بدانیم خرید هر رقم نی‌شکر از مراکز تحقیقاتی خارج، چیزی حدود ۲۰ هزار دلار آب می‌خورد و حالا هم با وجود تحریم‌ها، درهای خرید به روی ایران بسته شده است.

مدیرعامل شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی، تولید ارقام نیشکر را دوای درد تحریم‌ها در صنعت نیشکر می‌داند و می‌گوید حاصل تحقیق و پژوهش این مرکز، در کنار صرفه‌جویی قابل ملاحضه ارزی، تحقق شعاری‌ است که ایران را بر قله‌‌ی رفیع “تولید علم” قرار می‌دهد.

تولید ۲۴ رقم نیشکر در موسسه تحقیقات، نشانِ خرق عادت در ضرب‌المثلی است که در فرهنگ عامیانه ایرانی، به نمادی از غیرممکن‌ها بدل شده بود؛ اینجا نی‌ها گل می‌دهد و غیرممکن‌ها ممکن شده است.

تولید دانش‌بنیان چراغ راه صنعت نیشکر

مدیرعامل شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: تولید دانش‌بنیان، متّکی به دانش و خلاقیت، چراغ راه صنعت نیشکر است و بر همین مبنا، این شرکت برای توسعه کمی و کیفی محصولات متنوع‌اش، از توان نخبگان و پژوهش‌گران دانشگاهی بهره می‌برد.

ناصری افزود، عجین شدن پژوهش و تحقیق و استفاده از توان دانشگاه و نبوغ شرکت‌های دانش‌بنیان در این صنعت، نوآوری‌ها و خلاقیت‌هایی را رقم زده که موجب شده نیشکرِ خوزستان به پشتوانه‌ی همین پژوهش‌ها به عنوان یک دپارتمان علمی و شرکت دانش‌بنیان به مقیاس بزرگ شناخته شود که در زمینه‌های کشاورزی، صنعت و آبیاری به صورت مستمر فعالیت‌های گوناگونی دارد.

این صنعت با داشتن یکی از مهمترین دپارتمان‌های علمی و تحقیقاتی کشور و مجموعه مدیریت مطالعات کاربردی مستقر در واحدهای نیشکری با بهره‌گیری از صدها محقق و پژوهش‌گر، تلاش‌های مستمری برای بهره‌وری نیشکر در همه بخش‌ها انجام داده است.

کشت واریته‌های امیدبخش در موسسه تحقیقات نیشکر

ناصری کشت واریته‌های امیدبخش را از دیگر اقدامات دانش‌بنیان این شرکت به منظور افزایش تولید و سازگاری با شرایط اقلیمی خوزستان عنوان کرد.

به گفته او، گونه‌های جدید نیشکری نسبت به سایر ارقام، آب کمتری برای رشد نیاز دارند و این مزیت می‌تواند مزارع نیشکر را در برابر تنش های کم آبی و خشکسالی مقاوم کند.

وارد کردن هر واریته جدید نیشکر، بین پنج تا ۱۵ هزار دلار هزینه دارد و شناسایی ارقام نیشکر و کشت آن، موجب صرفه‌جویی ارزی قابل توجهی در صنعت نیشکر می‌شود.