تا پیش از سال ۱۳۹۵ خوزستان تقریبا هر هفته با گرد و خاک‌های ناشی از خشکی تالاب‌ها و یا دیگر کانون های این معضل مواجه بود اما طی چند سال گذشته میزان گرد و خاک کاهش چشمگیری داشت و اقدامات گسترده‌ای از سوی منابع طبیعی در این حوزه صورت پذیرفت.

خوزستان بیش از ۶ میلیون هکتار مساحت دارد که یک میلیون و ۲۵۰ هکتار آن عرصه‌های بیابانی هستند؛ از این عرصه‌ها نیز حدود ۳۴۰ هزار هکتار نیز اراضی بیابانی تخریب شده را تشکیل می‌دهند.

عرصه‌های بیابانی تخریب یافته که مجموعا ۷ کانون را شامل می‌شوند عمدتا در مناطق جنوبی، مرکزی، جنوب شرق و جنوب غرب فعال هستند.

• کانون شماره یک: هورالعظیم
• کانون شماره ۲: شمال خرمشهر
• کانون شماره ۳: شرق اهواز
• کانون شماره ۴: جنوب شرق اهواز
• کانون شماره ۵: بندر امام تا امیدیه
• کانون شماره ۶: ماهشهر تا هندیجان
• کانون شماره ۷: شرق هندیجان

احیاء پوشش گیاهی در نقاط بحرانی بیابانی

سید محمد تقی سجادی می‌گوید: خوزستان در لبه بیرون فلات مرکزی ایران قرار گرفته و تحت تاثیر فعل و انفعالات جوی در منطقه بین النهرین قرار می‌گیرد.

او نتیجه آن را نیز ورود گرد و غبار دانست و به این مسئله نیز اشاره کرد که به دلیل پوشش جنگلی زاگرس بخش کمی از آن وارد فلات مرکزی می‌شود و رشته کوه‌ها همچون صافی مانع از ورود خاک به استان‌های مرکزی می‌شوند.

سجادی گفت: مهار ریزگرد‌ها و احیاء پوشش گیاهی در ۳۴۰ هزار هکتار از نقاط بحرانی بیابانی که از سال ۱۳۹۵ و به ضرورت در کشور آغاز شد، از مهم‌ترین طرح‌هایی بود که توانست به خوبی گرد و خاک را مدیریت کند.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خوزستان احیاء پوشش گیاهی از طریق قرق و مدیریت ورود احشام برای پایداری خاک، مرطوب کردن بخش‌هایی از بستر تالاب‌ها و نهالکاری در نقاط فوق بحرانی را از جمله اقداماتی دانست که برای مهار ریزگرد ها صورت پذیرفته.

اقدامات منابع طبیعی در حوزه مهار ریزگرد‌ها چیست؟

معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خوزستان در خصوص مدیریت گرد و خاک در خوزستان می‌گوید: در بیابان زدایی حوزه‌های مختلفی مورد نظر است و تنها نهالکاری را شامل نمی‌شود.

او نهالکاری را جزئی از طرح‌های بیابان زدایی عنوان کرد و گفت: قرق برخی مناطق جنگلی و مرتعی، تثبیت شن‌های روان و مدیریت رواناب‌ها نیز بخشی از اقدامات در حوزه مدیریت گرد و خاک است.

حمید میرعلایی مهم‌ترین این فعالیت‌ها را مدیریت چرای دام و قرق دانست که به لحاظ بوم شناسی، وقتی ظرفیت مرتع رو به تخریب و گونه‌های بومی رو به انقراض می‌روند، بهترین کار قرق آن منطقه به صورت تکه تکه و جز جز و با در نظر گرفتن حقوق مردم و حقوق عرفی بهره برداران است.

قرق کردن یا مدیریت چرای دام به این ترتیب است که در برخی مناطق مشخص شده از ورود دام جلوگیری می‌شود تا در فصل بارندگی بذر پراکنده شود.

این اقدام نه تنها موجب رشد بذر‌ها می‌شود، بلکه بذر‌های پایه مادری نیز به دلیل جلوگیری از چرای دام فرصت نمو پیدا می‌کنند و منطقه احیا می‌شود.

مدیریت چرای دام در ۱۸۶ هزار هکتار از نقاط بحرانی بیابانی

به گفته میرعلایی از سال ۱۳۹۵ تا پارسال در ۱۸۶ هزار هکتار از ۳۵۰ هزار هکتار نقاط بحرانی بیابانی اقداماتی در جهت مدیریت چرای بی رویه دام صورت گرفته.

افزون بر آن برای  مدیریت رواناب‌ها در ۲۵ هزار و ۵۲۵ هکتار نیز کار صورت پذیرفته و در ۲۴ هزار و ۸۰۰ هکتار از اراضی بیابانی هم نهالکاری انجام شده است.

معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خوزستان  در بخش دیگری از صحبت‌های خود مالچ پاشی همراه با نهالکاری را از اقدامات مثبت جهت مهار شن‌های روان خواند.

این مقام مسئول گفت: اگرچه مالچ پاشی برای مهار ریزگرد‌ها نبود بلکه برای به منظور لجام شن زار‌ها در دشت آزادگان و هویزه بوده اگرچه این نواحی در کانون ریزگرد‌ها نیستند، اما زمان گردباد و طوفان از خاک برخاسته و تبدیل به ریزگرد می‌شوند.

شایان ذکر است که منابع طبیعی و آبخیزداری خوزستان اذعان دارند همچنان نیز اقدامات بیشتری باید در حوزه مدیریت گرد و خاک صورت پذیرد، اما مسائل مالی و اجتماعی را ۲ عامل مهم در این فرایند می‌داند.

شرایط جوی مانند گذشته نبود

سخنانی که مدیرکل هواشناسی خوزستان نیز آن را تایید می‌کند و می‌گوید: علی رغم اقدامات صورت گرفته در حوزه مدیریت ریزگردها، حدود نیمی از گرد و خاک‌های امسال با منشاء داخلی بودند.

او علت مواجه نشدن خوزستان با گرد و خاک‌های شدید طی ۵ سال گذشته را باران‌های خوب سال‌های ۹۵ و ۹۸ تا ۹۹ سپس شرایط جوی دانست.

محمد سبزه زاری گفت: شرایط مانند سال ۹۵ نبوده و الگو‌های جوی با آن سال متفاوت هستند؛ سال ۹۵ وزش باد‌های شدید جنوب شرقی تداوم داشت و سرعت باد به ۱۸ یا ۱۹ متر بر ثانیه می‌رسید؛ حتی گردباد لحظه‌ای نیز به ۲۵ متر بر ثانیه رسیده بود.

به گفته سبزه زاری طی سال‌های گذشته به دلیل بارش‌های وسیع و خوب خاک‌ها تثبیت شدند و باد‌های شدید نیز باعث شد، گرد و خاکی رخ ندهد، اما در صورتی که شرایط جوی تغییر کند، با بازگشت ریزگرد‌ها در استان مواجه خواهیم شد.

منشاء خارجی ریز گرد؛ بیابان زدایی در عراق نیازمند عزم بین المللی است

اما در خصوص منشاء خارجی گرد و خاک‌های استان‌های غربی ایران از جمله خوزستان نیز باید یادآور شد که منشاء اصلی آن بیابان‌های عراق است.

بخش عراقی تالاب هورالعظیم به دلیل خشکسالی و ساخت و ساز‌ها در بالا دست آن تبدیل به یکی از کانون‌های بزرگ ریزگرد شده که سلامت و محیط زیست تمام منطقه بین النهرین و ایران را تهدید می‌کند.

دولت ترکیه با ساخت مجموعه سد‌های ایلیسو بر سر چشمه‌های دجله و فرات سعی دارد بیشترین بهره را از آب ببرد، اما دود این مسئله به چشم شهروندان ترکیه نیز خواهد رفت.

مدیرکل هواشناسی خوزستان عنوان می‌کند که ترکیه نیز از این مسئله ضرر می‌کند.

وقتی کانون‌های گرد و خاک فعال شوند، باد یا به سمت شمال عربستان یا به سمت ایران و با به سمت ترکیه می‌رود و در نتیجه گرد و خاک‌ها ترکیه نیز تحت تاثیر قرار می‌دهند.

به گفته سبزه زاری، به نظر می‌رسد دولت و برنامه ریزان ترکیه‌ای به فکر محیط زیست نیستند و فقط به دنبال سود لحظه‌ای و بهره برداری از آب هستند.

این مقام مسئول متذکر شد که بیابان زدایی در عراق یک عزم بین المللی و منطقه‌ای را طلب می‌کند، زیرا علاوه بر آبگیری تالاب هورالعظیم بیابان‌های عراق نیازمند اقدامات وسیع در حوزه آبخیزداری هستند.