مقدمه: محمد کیانوش راد را اگر چه بیشتر بهعنوان عنصری سیاسی می شناسیم ، اما نوشته ها او خصوصا مستند های داستانی او مثل
۱- حاج آقا خرمگس
۲ بسیجیان یکبار مصرف و مرزهای لعنتی
۳- باسکول ، سایه درخت بی عار
و اکنون داستان « بهترین وقتِ مردن » که به شرح حال عملیات بدر می پردازد ، چهره دیگری را از محمد کیانوش راد نشان می دهد .
خلاصه داستان چنین است :
خلاصه ای از مستند ِ داستانی
« بهترین وقتِ مردن »
بهیادعلی اصغر گذاری و شهدای عملیاتِ بدر
سعید خدری دانشجوی رتبه اول ریاضی بدنبال ترک تحصیل است . دچار بحران روحی است . می خواهد خود را بشناسد .
از خودکشی نجاتش می دهند .
هنگام عملیات بدر با جمعی از دانشجو یان به جبهه می رود . اهل نماز و روزه نیست ، اما در جبهه دعا می خواند .
در هنگام مرخصی از جبهه ، برای رفتن به مسجد سلیمان و در گذر از شوشتر ، اتفاقی شیخی را می بیند . شیخ محمد تقی شوشتری .
چند سال بعد در خواب شیخ را می بیند و شیخ نشانه ای به او می دهد . نشانی را نمی یابد .
ولی دلداده زنی می شود که تنها یکبار او را می بیند و این آغاز تحولی روحی در اوست .
بارمان تنها فردی که سعید را می فهمد ، سنی است و با عشق به طاهره ، پشت خط ، در انتظار تولد فرزندش هست .
سعید بهترین وقت مردن برای خود را در جزیره مجنون می دانست ، اما اکنون هم ، راضی و مطمئن است و خود را در بهترین وقت مردن می یابد .
طاهره گفت : حالا که همه مخالفن به دادگاه بریم .دادگاه برای چه ؟ شکایت از کی و چی ؟ شکایتی در کار نیست . بریم اجازه ازدواج بگیریم. مگه می شه ؟ اگر خانواده ها مخالف باشند ، هیچ کاری نمی شه کرد . صبر کنیم ببینم چه می شه. پدر من به هیچ عنوان اصلا راضی نمی شه . باشه هر چه تو صلاح بدونی .طاهره و بارمان کاری مخالف عرف و خانواده می کردند . مردها به دلایل زیادی شاید زنی را بستایند ، اما زنان چه ؟ طاهره در بارمان ، آرمان وآگاهی و آرامش می دید . همین کافی بود تا طاهره همهخطرات را به جان بخرد تا در کنار بارمان بیاساید .
سماجت هر دو ، بالاخره نتیجه داد . قاضی اجازه ازدواج را به طاهره داد. بدون اذن پدر ازدواج کردند .خانواده طاهره عصبانی اند . ازدواج طاهره را آبروریزی برای خود می دانند . او را طرد کردند . سرکوفتش زدند . تنهایش گذاشتند .طاهره و بارمان به اهواز آمده اند . زندگی خوبی دارند، از دنیا چیز زیادی ندارند ، اما با هم خوش اند . برخلاف خیلی از عشق های امروزی ، هر روز علاقه و وابستگی شان بهم بیشتر شده است . خانواده ها هم عاقبت راضی شده اند و از این ازدواج خشنودند .بعد از نوروز شصت و چهار و آرام شدن نسبی وضعیت ِ جنگ در جزایر مجنون در هورالعظیم ، برخی بچه ها را به مرخصی فرستادند. فاطمه ، دو سه روز است به دنیا آمده است . فرصت خوبی است . باید برود .
به سعید خدری هم گفتند ، چند روزی به مرخصی برود . راضی نمی شود ، می گوید : من که کاری پشت جبهه ندارم ، کسی هممنتطرم نیست . رضا یا علی اصغر بروند . بارمان هم که حتما باید برود .مشاک گفت : نه ؛ سه روز برو و زود بیا.پذیرفت و با بچه های شوشتر رفت . نزدیک ظهر به شوشتر رسید. در بازار قدیم شوشتر گشتی زد . صدای خوش اذان در بازار می دود . بازار نیمه تعطیل شده است . همه جا چنین نیست . بازاری ها ، به مسجد شیخ محمد تقی می شتابند . شیخ بزرگ و بزرگ زاده است . «پیامبری که معجزه اش ، قاموس است ». « کوهی از علم ، که در تستر نشسته است .»
سعید نماز نمی خواند ، در جبهه هم نمی خواند . اهل ریاکاری نیست . اما قلبش ، پاک وبی آلایش است . شاید باور نکنید که چگونه و با چه حال و هوایی جوشن می خواند . صفت اصلی او کنجکاوی همیشگی اوست . فرصتی دارد، در بازار شوشتر می گردد . کنجکاوی راهش را به مسجد ناصرالدین کشاند . مسجدی قدیمی ، ساده ، بی رنگ و لعاب ، با نمازگزارانی از جنسِ مردم عادی کوچه و بازار .چهارم یا پنجم نوروز ۶۴ است . آجرفرشِ آب پاشی شده ی حیاط مسجد ، کاشی های لاجوردی پررنگ کناره در ورودی مسجد شیخ ، پنجره های آهنی —شیشه ای بزرگ ِ ورودی شبستان ساده ، و تازه رنگ شده است . بوی خوش عود و اسپند از کوچه ی بازار ،خود را به مسجد کشانده است . سعید آب به سر و صورتش زد . کمی خنک شد . عجله دارد که زودتر به مسافربری مسجدسلیمان برسد . اما مسجد و شیخِ پیر ، او را گرفته است . عمامه شیخ ، ساده تر از آنی است که حتی در میان روحانیون جبهه دیده است . محو تماشای شیخ و شبستان شده است . چه می شود که گاهی کسی، نگاهی ، لبخندی ، اشکی ، به یکباره ، انسان را میخکوب و در خود هضم می کند ؟ شیخ نمازش را خواند . رو به مردم می نشیند . سعید گوشه ای رفت تا بهتر این شیخ را ببیند . خودش را عقب وجلومی برد تا از پشت جمعیت ، چهره شیخ را بهتر ببیند . شیخ دست راستش را چون پیاله ای زیر چانه گرفته و با محبت و عشق با مردم سخن می گوید . سعید بی هیچ حساب و کتاب عاشق شیخ شده است .
دیر شده ، فوری و با عجله و شتابان بسوی مسافربری مسجد سلیمان رفت .از شیخ ِ پیر ِ مهربان و خندان خوشش آمده است . خوراک کنجکاوی او هم شده بود . دیگر گذارش به شوشتر نیفتاد ، شیخ را ندید . شاید فرصتی برایش پیش نیامد ، شاید هم بخش عقلانی و محاسباتی ذهنش ، او را از شیخ می راند . سعید همینطوری است . می خواهد و نمی خواهد . می آید و می رود . گرم و وسرد می شود . کار و بارش تابع هیچ قاعده ای نیست .جنگ تمام شده است . سعید در یکی از ادارات شرکت نفت ، پستی دارد . پست مهمی نیست . سعید از پست و دیده شدن فراری است . شاید هم به دلیل وضعیت روحی اش پستی به او نمی دهند . برخی از همکارانش در ادم فروشی و زیراب زنی بالاترین تخصص را دارند . می گوید بعضی از اینها اگر پستی نداشته باشند می میرند .خانه ای ساده دارد با خنده می گوید : همکار زیر دستم چند خانه دارد . ارمغان ِ شرافت و قناعت ، برایش آزادگی و بی نیازی محض آورده است . می گوید : برای این ادم ها ، بهترین وقت مردن ، وقتی است که پستی نداشته باشند .
در زیتون کارمندی آپارتمانِ کوچکی گرفته است . تنها زندگی می کند . از خیلی ها کناره گرفته است . می گوید تنها نه ، خلوت گزیده ام . همسری ندارد ، کتاب همسر او شده است .می گوید با حافظ و سعدی و مولوی و خیام ، خلوت می کنم . تنها دوستان ماندگار و صمیمی اش ، دوستان دوره جبهه است . ماهی یکبار دور هم می نشینند . دیدگاههای متفاوتی یافته اند .یکی از بچه ها گفت : من همه چیز گذشته را به عمد از ذهنم دور کرده ام . اصلا تلاش می کنم گذشته ام را به کلی فراموش کنم .
— چرا ؟ گذشته پر افتخارت را چرا باید دور بیندازی؟
— وقتی گند به زندگی ات بزنند ، وقتی فراموش می شوی ، اونوقت می فهمی چرا باید فراموش کنم . ما نسل فراموش شده ایم .
— بارمان تو کجایی ؟ چه می کنی ؟
— شکم مردم را سیر می کنم .
— شکم ؟
— بله شکم مردم را . حوصله معلمی رو نداشتم .
بارمان دوست داشت ، شغلی مثل پدر ش در کتابخانه داشته باشد ، ولی ناچار بهمعلمی رفت . در معلمی هم شانس نیاورد . بیکارش کردند . چرا در گزینش رد شد ؟ خودش هم نفهمید ه چرا . روی برگشت به همدان را هم ندارد . مغازه کوچکی گرفته و با فروش نان باگت زندگی اش را می چرخاند. از زندگی در کنار فاطمه سرخوش است .دلخوری های بچه ها زیاد است . یکی چپ ودیگری راست ، یکی بی تفاوت و یکی خسته از همه این بحث ها شده است، بس است . خسته شدیم ، آخرش چه شد ؟ کاش می مردیم و امروز ها را نمی دیدم . بچه ها جر و بحث می کنند ، سر هم فریاد می کشند
اما یاد علی اصغرگذاری که می کنند، همه با بغض ، سکوت می کنند .
ولی بچه ها خوب شد علی اصغر رفت . راحت شد ، اگر بود شاید اونهم اعتراض داشت . شاید هم اگر اعتراض داشت ، سکوت می کرد . اخه می دونی با اعتراض کردن ، همه چیزت رو از بین می برند .بارمان رو نمی بینی ، از هستی ساقط شد . الان بجای مغز بچه ها ، شکم مردم رو باید سیر کنه . بهتر ، اول شکم ها باید سیر بشه ، تا فکر کار کنه . توی جنگ دست و پایی می دادی قهرمان می شدی ، اگر شهید می شدی ، کسی جرات نداشت چیزی بهت بگه . مقدس می شدی . اما حالا همون آدمی که از مرگ نمی ترسید، از ریختن به ناحق آبروش می ترسه و سکوت می کنه .
علی اصغر در جزیره سهیل ِ عراق در سال شصت و پنج مفقود شدو چندسال بعد پیکرش را یافتند .
رضا دیپلم اش را گرفته ، می خواهد پزشکی بخواند، تشویقش می کنند . در هر نوبت ، خاطرات تکراری می گویند ، اما عجیب است ، این خاطرات تکراری ، از مزه نمی افتد . با خاطرات خود را می سازند . همه چیز برای بعضی ها ، در همان گذشته مانده است . اصلا نفهمدیدم چطوری مثلِ منی سر از جبهه درآوردم . اصلا چطوری مرا به جبهه راه دادند ؟همه می خندند . آقا سعید هنوز هم وقتی می خوابی ، در مورد دیدن سپده دم صبحِ فردا نگرانی ؟
بله هر روز و هر شب . اما امروز ، اندوهی تاسف بار نیست . اندوهی از سر حظ و زیبایی است .دیشب بعد از رفتن بچه ها ، بعد از سال ها شیخ شوشتری به خوابش آمد . مزار شیخ امروز ، قبله عاشقان و زیارتگاه مردمان شده است . او که مدت هاست در فکر شیخ نبوده است؟ چرا شیخ به خوابش آمده است ؟شیخ وصیت کرده است ، جوری و جایی دفن شود که باران بر مزارش ببارد . عجب وصیتی !«.سعید خواب دید ، شیخ نزد او آمده است ، به درختی اشاره می کند . جایش را هم دقیق نشانمی دهدمی گوید : به این درخت برس . پارچه های بسته شده ی بر شاخه هایش را از او بزدا ، از آن مراقبت کن و بر کنارش گلی بنشان . این چه خوابی است ؟ یعنی چه ؟ تعبیرش چیست ؟ چه شده است که شیخ بخوابم آمده است ؟ جایی ودرختی را نشانم داد .به مزار شیخ رفت . جای درخت دقیقا همین جا بود . پرسان پرسان ، سراغ درخت را می گیرد و نشانی نمی یافت .
هیچگاه ، هیچ درختی در اینجا نبوده است .مایوس شد . برگشت . نجوایی ، چون نجوای نیزار هور گفت : «برگرد ، دوباره ببین .»برگشت . با تردید، و برای اطمینان نگاهش را به چپ و راست پیچاند . همانجایی که شیخ نشانش دادن بود . آری ، آنجا زنی نشسته است . چون گدایان ، لباسی مندرس بر تن ، پوشیده در خود ،بی هیچ سخن و سوال و درخواستی ، اما با شوکت و شکوه می یابدش . گرمای وجودش ، سعید را در خود کشانده است . رهگذران ، نانی و پولی و پارچه ای ، برکنارش می نهند . صدقه می دهندش یا نذری می سپارند ؟ نه صدقه نیست نجوایی شنید .
این همان است . در پی اش باش . نان و نای و نوای اش ده و نیلوفری بر دامنش بنشان .سعید متحیر است . این زن چه سرّ و نشانه ای از سوی شیخ است ؟ از زن ، فقط شمایلی پشت پرده ی حجاب می بیند . کنجکاوانه زن را وارسی می کند . این خصلت سعید است ، همه چیز را اول نفی می کند . ابرهای بارانی به سرعت می آیند و می گذرند . عجله دارند ،می خواهند ببارند .می بارند ، نرم نرمک ، سعید صورت و کف دستانش را رو به آسمان می گیرد ، اما زن را هم می پاید .نگاه سنگین سعید را حس کرد . چهره اش پوشیده است ،اما نگاه مردی را حس می کند . خود راجمع وجور کرد .
شاید شرم ، چهره اش را سرخ کرده است . شاید از خجالت خیس عرق شده است . معلوم است ترس وجودش را گرفته است . اماده رفتن شد . پاهایش از ترس ، سِر شده است ، نای رفتن از او رفته است ، اما رفت . ضربان قلب سعید هم تندتر شده است . چرا ؟ نمی داند. شاید حس کنجکاو ی است . کنجکاوی همیشگی ، سعید در گردبادِ گدایی گرفتار شده است؟
برای سعید ، کنجکاوی ، شک و خطرپذیری ، راه وصال ِ به حقیقت است . در بدگمانی فصل و گستاخی وصل گرفتار مانده است . از خود متعجب است . از زن ها متنفر است ، فراری است . رفتن به سوی زنی ، هر که باشد ، آن را ضعفی مردانه می داند . تنها یک زن در ذهنش مانده ، مادرش . مادرش برای او یک زن نیست ، فراتر می بیندش . حالا ندیده رویی ،
و نشناخته نشانی ، به سوی زن کشیده شده است ، بی آنکه بداند چرا ؟
برگشت . ابرها می خواهند بروند ، مثل ادمی خسته که باری را یک باره زمین می گذارد . هرچه در چنته دارند به یک بار بر زمین می ریزند ، درست مثل خالی کردن اب از درون سطلی بزرگ .
سعید دیگر پرهیاهو نیست . فروتنی اش افزون شده است . با کسی بحث نمی کند . سکوتی غمگینانه او را در بر گرفته ، به رغم همه صفات ِ جوراجور و متناقض اش ، اما هیچگاه بی حوصله نبود ، اما حالا بی حوصله هم شده است . یک هفته نیامده ، تقاضای مرخصی مجدد یک یا دو روزه دارد . همکارش می گوید :
— لابد مساله ای برایش پیش آمده ، از مادر بزرگش می پرسند .
— نه حالش خوب است .
به شوشتر رفت . مستقیم بر مزار شیخ . ساعت ها نشست . خبری نیست . عصر آمد . غروب شد ، شب آمد و زن نیامد . فردا دوباره آمد هیچ اثر و خبری از زن نیست .
دفعه قبل ، برغم میل اش ، با فاصله ای دور ، و زیر باران تند ، دنبال زن راه افتاده بود . خیس خیس شده است . زن بلند بالا و باوقار ، آرام و فروتنانه و در عین حال با ابهت راه می رفت . مثل ابری سفید ، که در آسمانی آبی ، باچشم هایش همیشه دنبال می کرد . آرام و سفید ودرخشان ، نرم و بی صدا و زیبا . عبورش همچون ملکه ای بر قالیچه سلیمان راه می خرامد ، یا چون قایقی در هور که از میان شِکوه نیزار به آرامی راه می نوردد. با خود گفت:
— امکانندارد ، این زن ، زنی فقیر و گدا نیست . اما کیست ؟ فقرای زیادی دیده ام . حرکات و سکنات این زن، گونه ای دیگر است . فقیر هست و فقیر نیست .
زن ، به خانه ای چند ، آمد و شد کرد . با دستی تهی به خانه اش رفت . خانه ای گلی با دیواره ای بلند ، اما ساده و معمولی است . سعید کنجکاو است که داخل خانه چگونه است ؟ ، اما راهی ندارد . خانه زن ، نه به خانه گدایان و محتاجان ، و نه به خانه دولتمندان می ماند .
سعید به امیدی ، به دیدارش آمده است . اما نشانی نمی یابد . بر در ِ خانه اش نشست . ساعاتی چند چنبره زد . باز هم نیست . دیر شده است ، باید برمی گشت ،اما فردا را هم ماند . از رهگذری پیر ، سراغ صاحب خانه را پرسید .
— رفته است .
— کجا ؟
— نمی دانم
— این زن کیست ؟ نامش چیست ؟ پدر و مادرش کیستند ؟
—تنها زندگی می کرد . عابده ای ، چون رابعه است . لحن داود ، جمال حوریان بهشتی ، صبر ایوب و حکمت سلیمان داشت .
— هیچ نشانی از او نداری ؟
— نمی دانم ؟ یکباره رفت . ، بی هیچ گفت و شنودی .
سعید لکنت گرفته است . با خود تکرار می کند . داود ، ایوب ، سلیمان ؟ نمی داند نشانش را از که بپرسد؟ . حس جدیدی در دلش جوشیده است . حس دلتنگی به زنی ، که نمی داند کیست ؟ رویش را ندیده است . زشت یا زیباست ؟ نمی داند . در او کشش وجذبه ای یافته است ، نمی داند کجاست . اشاره شیخ در خواب و نشانِ زنی گمنام ؛ اکنون در نشان ِبی نشانی ، نشانش را از که بجوید؟
سینه اش تنگ شده است . جوشش و سوزش آه و اسید در سینه اش مانده است . راه برون رفتی نمی یابد . از نابختیاری اش ، شورش و شیون به جانش فتاده است . شیدای شمایلی شده است . پاهایش سست و لرزان شد ، دست بر کمر ، با اندوهی زار و نزار ، آهسته بر خاک نشست ، نه ، افتاد ، آن گونه که گویی عزیزترین کس را از دست داده است . عزایی چون عزای مادرش به سراغش آمده است . آتشفشان سینه اش جوشید ، چشمه آتشین از دریای شور ِچشمانش روان شد . چند سال نه ، گویی عمری بر او گذشته است . موهایش به یکبار به سپید گرایید . گونه های خشک و تکیده اش کش آورده است . چشمانش گویی از حدقه می خواهد درآید . زبانش خشک و به دهانش چسبیده ، دست های لرزانش را چون مرهمی برچشمان پر سوزش نهاد . اعصاب درون مغزش ، غوغایی بپا کرده اند . مدام در رفت و آمدند ، فکری را می برند و فکری را می آورند . سرش داغ شده است ، دست را بر سر و پیشانی اش نهاد . سرش از فعالیت های عصبی مغزش سوت کشیده است . تنها فکرش ، و تنها راه چاره را رفتن به مزار شیخ دید .
چیزی تغییر نکرده است . سعید همچنان تنهاست ، یا بقول خودش ، تنها نیست ، در خلوت است .
— سعید چرا ازدواج نمی کنی ؟
اگر زنی چون او یافتم ، آری ، در او ذوب می شوم . در او — خود را حل می کنم . جزیی از کل او می شود . اما کو آن زن ؟
با خود گفت : اگر آن زن که دل مرا ربود و رفت ، به من دل می بست و من او را وامی نهادم و می رفتم چه بر سر او می آمد ؟ آیا چون من ، پیر و افتاده و غمگین نمی شد ؟ آیا غمخواری اش بیش از غم ِ من نمی بود ؟ من غم خود را بر غم او ترجیح می دهم . نمی خواهم گردِ غم ، بر اوبنشیند . غم خود و زیادت آنرا ، بیشتر می پسندم
اما سعید از کجا می دانست چه بر سر آن زن آمده است ؟ چه می دانست که نگاه گرم و نرمو آهسته و دزدانه اش بر زن ، با زن چه کرده است ؟ چه می دانست که چرا زن به یک بار غیبش زد ؟ شاید زن ، عشق کسی را بر عشق این مرد ، ترجیح داده بود ؟ شاید زن فکر می کرد ، عشق این مرد غریبه ، با گذر زمان ، و با تکرار و تداوم ، مثل هر رفتار و باوری در مردم ، به عادتی خسته کننده و کشنده بدل می شود. هیچ نمی دانیم . مثل همیشه . ما تنها بخشی از رخداد را می بینیم . ما پرده های چندلایه واقعیت را نمی بینیم . ما هیچ نمی بینیم .
بارمان امروز پس از سال ها به سراغ انباری خانه اش رفت . در انبوه ِ خرت و پرت ها و از میان کاغذهای فراموش شده ی رنگ و رو رفته ، برگ های کاهی زرد شده و خاک خورده اش را پیدا کرد . هنگام ورق زدن از بوی خاک سرفه اش گرفت . ناچار دست و صورتش را شست . شکل ِ نوشته ها و خطوط، گویای عجله و هیجان و اضطراب نویسنده است . نامه هایی از خط ِ عملیات ، با توصیه ها و وصیت ها ، ارسالی از صندوق پستی ۳۱۱۱، گردان ۷۵ ، گروهان ۲ .
نوشتن به وقت اضطرار، پر اضطراب است . مثل آخرین نوشته ها درهنگامه ی آغاز عملیات و دستور حمله ، کج ومعوج و درهم و برهم است و دستی لرزان که برای نوشتن سست و بی رمق و فراری شده است .
قلم توان رسیدن به هیجانات ذهن را ندارد، عقب می افتد . افت و خیز قلم را می شود در میان سطر سطر نوشته احساس کرد و در فاصله میان کلمات و سطر ها ، گفته های ناگفته و نانوشته را کشف کرد .
بارمان در یکی از دست نوشته ها ی فروردین شصت و چهار خطاب به دوستانش خود نوشت : « در حفظ تعادل در جامعه کوشا باشید . انحراف با افراط و تفریط ، حتی در مواردی که شامل ارزش های مثبت هست بوجود می آید . . . دیگران را ولو کوچک ، کوچک نشماریم . دروغ گو است آنکه ادعای مسلمانی می کند و مردم را دوست ندارد . کرد ، عرب ، لر ، سیاه ، سفید ، زرد و یا هر نژادی همه را یکی ببینیم . باور کنیم ، عاشق خدا ، عاشق مردم است .
سعیدپیر شده است . نه ،
هنوز به پنجاه هم نرسیده ، اما سنش خیلی بیشتر نشان می دهد . موی اش سفید شده وبخاطر دیسکِ کمر کج وکوله راه می رود . به ندرت عصا دستش می گیرد ، اجازه نمی دهد موقع راه رفتن کسی دستش را بگیرد ،تا بحال ، دو بار در جوی آب افتاده است . یک بار هم از پلکان ورودی در ِ خانه اش زمین خورد . در مسائل شخصی و خصوصی اش هنوز لجوج و یک دنده است و عقاید خودش را دارد . عقایدی که البته می گوید عوض شده و حالا شاید کمی آرام تر شده است .
در آپارتمان کوچکش عصرهای چهارشنبه ، دوستانش به سعید سر می زنند . چای و قهوه جوشش براه است .از کسی پذیرایی نمی کند . هرکس خودش فنجانی برمی دارد و چای یا قهوه می خورد . سعید هنوز هم گاهی ، در جمع هست ، اما مثل اینکه حاضرین را نمی بیند و در عالم دیگری سیر می کند. یک مبل نیم ست قدیمی ، با پارچه ای سنتی ، قدیمی بودن مبل ها را زیباتر کرده است و چند تا صندلی در کنار آنهاست . بارمان می خواهد جو را عوض کند و سعید را در جمع بیاورد .
— اقا سعید پیر شدی ها
— پیری کجا منکجا ؟ پیر یعنی هشتادسال به بالا
— اما بنظر خیلی شکسته شده ای ؟ اینطور نیست ؟
— نه ، راحتم . اشتباه می کنی . سرم در کار خودم هست با کسی کاری ندارم . می رم اداره و برمی گردم خونه . همه دنیا رو همین جا دارم . نه در مورد کسی
قضاوت می کنم ونه کسی رو ملامت می کنم . اگر حق داشته باشم ، تنها خود را ملامتمی کنم .
— این بی تفاوتی که خوب نیس ، پس درستی و نادرستی آدم ها چی می شه ؟
— والله فهم درست و نادرست خیلی سخته .حداقل برای من که اینطور شده . آدم ها به هزار دلیل ممکن است ، راهی رو انتخاب کنند . گاهی در مسیر زندگی ، خود ما به همان نقطه ای می رسیم که روزی کسی را سرزنش می کردیم . حتی خودمان با خودمان ، گاه چنین ایم . امروز منهم متفاوت و یا مخالف با دیروزم شده ام و چه بسا فردا ، آدمی متفاوت از امروزم باشم .
— گفتی یکبار خودکشی کردی ؟ امروز دنیا را چطور می بینی ؟ هنوز نمی خای زنی ، همدمی برای خودت بگیری ؟
باخنده جواب می دهد: من کجا و زن کجا؟ خودم توی این دنیا اضافی ام . بار خودمو نمی تونم بکشم . زندگی پر پیچ و خمی داشته ام .زندگی در جایی در آخر محله چشمه علی ، آخر دنیا است . جایی که هیچ آبی نیست . هیچ عشقی نیست . هیچ امیدی نیست . تنها رنج است و رنج .
مرا شیخِ باران نجات داد ، رهایم کرد . چه جوری ؟ چطور ؟ نمی دونم چی شد . با عشق به عشقِ ِ زنی آدم دیگری شدم . وگرنه یا دیوانه می شدم و یا دوباره خودکشی می کردم . به آنچه خواستم ، نرسیدم ، اما عشق ِ دست نایافته ، جهانی را برمنگشود .
، بارها و بارها ، کتاب ایوب و کتاب ِ جامعه ی سلیمان را خوانده است . از حفظ است . تا پیشش می نشینی مثل گذشته با پر چانگی ، از ایوب می گوید و از سلیمان . دیوانه ی کتاب جامعه سلیمان است .وقتی سخن می گوید ، پر نشاط و شادمانه می رقصد . به وجد و سماع می رسد . از زمین و زمان و اطرافیانش ، انقطاع و ارتفاع می گیرد . به اوگفتم :
— زندگی شما عجیب است .چرا ؟
— زندگی انسان عجیب است .
— اما شما عجیب تر !
— نه . من نامتعارف بوده ام و نه عجیب تر . عجیب تر ان است که انسان، بدون ارزیابی خود و دنیا ، زندگی کند . بقول سقراط : زندگی بدون ارزیابی ارزش زیستن ندارد . اما بنظرم ، زندگی ، بدون عشق ، ارزش زیستن ندارد .
— اما عشق پر از درد و رنج است . قبلا عشق رونوعی ضعف و عاشق رو فردی ضعیف می دونستی ؟
— درست است اعتراف می کنم . اما امروز می گویم ، عشق رنجی مقدس است که قوی ترت می کند . ما ادما یه ذره ی هیچ ، در کائنات بی منتها هستیم ، هزارانعامل در تغییر فکر و روح ما دخالت داره . الان اینطور فکر می کنم ، شاید فردا جور دیگری فکر کنم ، نمی دونم . پس از آن خواب جور دیگری شدم . مقاومت هم کردم ، نشد .ادمی در هر پیچ زندگی چیزی رو می بینه . ممکنه گاهی ده ها بارهم از اونجا رد شده باشی و ندیده باشی ، اما یه بار چیزی رومی بینی که تا حالا ندیده بودی . همه ما همینجوری هستیم .باید وقتِ دیدن و درک و فهمیدن رسیده باشه . بارمان باورت نمی شه ، شاید برای تو وخیلی ها چنین مسائلی پیش اومده باشه . دهها و بلکه صدها بار از جلوی پارک سنگر در زیتون کارمندی رد شده ام ، اما آن مرد دستفروش و کودک معلولش را هرگز ندیده بودم . فقط دیروز بود که متوجه آن مرد شدم . پرسیدم چند وقت است که اینجایی ؟ گفت شش هفت سالی است اینجا هستم و برای مخارج زندگی ام جورابی می فروشم . باور می کنی ؟ زندگی همین است . در هر کجای زندگی ، هر وقت فهمیدی برگرد ؛ و اعتراف کن .
رنج ، عشق و امید ، تثلیثی جاودانه است و چون صلیبی مقدس بر دوش انسان ، انسان باید آن را با خود حمل کند.رنج ، جوهر زندگی و عشق ، دلیل و علت زندگی و امید نشان ِ عاشقی و هدف دار شدن زندگی است . شکفتن، با رنج همراه است . اینهاست که به زندگی انسانمعنامی بخشد .اتاقش محل خواب و محل کتاب هایش هم است . امکان نشستن دو نفر هم در آن نیست . از در که وارد می شود مواظب است پایش به کتابهای روی هم انباشته نخورد . چند روز پیش مجبور شد برای پیدا کردن عینک اش در میان کتاب ها و اثاثیه ی در هم برهم اش کتاب ها را جابجا کند که کوهی از کتاب بر سرش آوار شد . از پایین تا بالا و دور تا دور اتاق ، کتاب چیده شده است . تخت چوبی قدیمی هم در وسط آن جا گرفته است .
باخود کلنجار می رود . تصویر دیگری از پذیرش رنج و عشق و امید یافته است . قانع شده است که رفتن آن زن شاید بهتر بوده است ، اگر او مرا می خواست و من می رفتم ، بار اندوه رفتنم بر دوش او سنگینی می کرد . امروز رنج ِ عشق و امیدِ رسیدن به او ارامش می کند .می گوید : به هر کوی وبرزن و هر شهر وخانه ای رفتم ، اما امروز، در خانه خیام مانده ام .خیام را با سلیمان نبی پیوند زده است .می گوید : فکر می کنم ، خیام ، کتاب جامعه سلیمان را خوانده است . هیچ عالم و عارف ، و هیچ شاعر و واعظ ِ مسلمانی چون خیام نیست . خیام طور دیگری است .سعید قران ، کتاب ایوب ، کتاب جامعه سلیمان ، مزامیر داود ، انجیل ، اوستا ، گنزاربا و سوره نیلوفر می خواند. می گوید قبلا از مرگ نمی ترسیدم .دچار تعارض های دهشتناک خودبودم . خودکشی کردم ، نشد . بعد به جبهه رفتم ، برایم بهترین وقت مردن ، همان وقت بود ، نشد . بعدها ترسیدم ، وحشت زده بودم ، تا اشاره شیخ آمد و ملکوت را دیدم . اکنون شوق او را دارم .می خواهم دمی با او بیاسایم . اکنون هم بهترین ِ وقت مردن است و آماده ام .
وقتی دچار هجوماندیشه های مسمومی ، وقتی تنها و بی کس و افسرده ای ، تنها یک عشق نجات بخش توست .برای سعید عشق منجی و نجات بخش شده است . او را ندیده ، به او نرسیده ، اما برایش مظهر مهر و عطوفت است . از خشم و نامهربانی به دور است . نکته سنج و خوش قریحه و حاضر جواب است . شیرین سخن می گوید ، محو سخنش می شود .وقتی از جامعه سلیمان می خواند ، بی قرار می شود . در اتاق قدم می زند . سرش را می گرداند .دستانش را مثل رهبر یک سمفونی پر شور و حرارت بالا و پایین می برد . می رقصد . می نشیند . بلند می شود . از پنجره بیرون را می نگرد . به هوا می پرد و می گرید ، می خندد . بی قراری خلسه گونه ای دارد . کتاب جامعه و غزل غزل های سلیمان چه بر سرش آورده ؟ نه . کتاب سلیمان و غزل غزل ها نیست . لحن و سکته ها و وصل های عبارات است که او را به سماع وا می دارد و مدهوشش می کند . کناب جامعه به فکرش می برد و کتاب نفس به شورش می کشاند .
زندگی با کسی که نیست ، با مردی یا زنی که نیست ، چگونه ممکن است ؟ اما سعید با آن زن، زندگی می کند . حرف می زند . حضورش را درکنار خود حس می کند . بویش را استشمام می کند . زیر سایه سارش ساعت ها می نشیند . با هم سخن می گویند . قهر و آشتی می کنند . می خندند و می گریند . با لحن خوش داودی ، غزل غزل های سلیمان را برای هم می خوانند . بندی او ، و بندی را سعید خطاب به هم ، مرور می کنند . سعید در چه دنیایی وارد شده است؟ . زندگی با شور و نشاط و شادکامی ، و نشاطی بَر پَرِ پرواز ، در کنار شکفتن شکوفه های نیلوفر آبی خواب و خوراکش کم ، اما منظم است . عصرها در پارک فیل ِ زیتون کارمندی می نشیند و کمی پیاده روی می کند . پسری بساط فلافل فروشی راه انداخته ، یکی سیگار و دیگری سی دی می فروشد . دختر و پسری در گوشه ای سرهاشان در هم پیچیده است . آنطرف تر دختری به پسر ی اعتراض و پرخاش می کند . پسری با ماشین پورشه می آید . دختری در کنارش و با اشاره، پسر سیگار فروش ،یواشکی چیزی را با دقت و ظرافت به او می رساند . قسمتی از پارک رد و بدل کردن مواد وقرص عادی است . بچه ها با توپ بازی می کنند ، بستنی می خورند ، دست مادرشان را گرفته راه می روند و آن سو بزرگسالانی با گذشته خود شادمانند .
شادی و رنج ، چرخه ازلی و ابدی زندگی آدمی است . از نسلی به نسلی در تداول و دست به دست می شود . سعید فقط نگاه می کند و برای برخی جوانانی که بهر دلیل کنار صندلی چوبی شکسته ودرب و داغون پارک می نشینند، از علی اصغر گذاری می گوید . به جوانانی که کنارش نشسته اند می گوید :هرچه هستید باشید . می دانم همه چیز عوض شده و خواهد شد ، اما علی اصغر را فراموش نکنید .پیاده روی در پارک زیتون کارمندی را ، به داخل خانه کشانده ، دیگر نمی تواند ، حالا در آپارتمان کوچکش دقایقی به زحمت ، چند قدمی پیاده روی می کند . وقتی قدم بر می دارد حواسش را می دهد تا به در و دیوار نخورد . از زندگی اش راضی است . می گوید: بیش از آنچه در ایندنیاسهمم بوده است ، بهره برده ام . نهایت ِداشتن یا نداشتن ، چیست ؟ نهایت هیچ و پوچ است .
کتابش را ورق می زند ، جایی را که مد نظرش هست پیدا نمی کنم . پس و پیش می رود ، باز نمی یابد ، چشمانش کم سو شده است ، دستش می لرزد . به فهرست مراجعه می کند . پیدایش کرد . صفحه ۶۲۷ ، کتاب جامعه در باب بیهودگی زندگی : « بیهودگی است ! زندگی سراسر بیهودگی است . آدمی از تمامی زحماتی که می کشد چه نفعی عایدش می شود ؟ نسل ها یکی پس از دیگری می آیند و می روند ، ولی دنیا همچنان باقی است . آفتاب طلوع می کند و غروب می کند و باز با شتاب به جایی باز می گرددکه باید از آن طلوع کند . باد بطرف جنوب می وزد و از آنجا بطرف شمال دور می زند . می وزد و می وزد و باز به جای اول خود باز می گردد، آب رودخانه ها … همه چیز خسته کننده است …. درست مانند دویدن دنبال باد . برای هر چیز وقتی است .
برای هر چیز که در زیر آسمان است وقتی معین وجود دارد . وقتی برای تولد و وقتی برای مرگ … انسان هرچه بیشتر حکمت می آموزد محزون تر و هرچه بیشتر دانش می اندوزد ، غمگین تر می شود . .. پس برو ، و نان خود را با لذت بخور و شراب ات را با شادی بنوش . همیشه شاد و خرم باش ، زیرا سهم تو از زندگی همین است .»برای سعید ، بودن یا نبودن ، دیگر مساله نیست. از راهی که آمده ، یا در آن افتاده ، مطئن است و راضی . همین برایش کافی است . برای او حالا هم بهترین وقت ِ مردن است .سعید فکرش کارمی کند ، اما نه ، مثل اینکه فکرش هم مثل دست و پایش حالا یاری اش نمی دهد . تند و چابک نیست . یادش می رود ، اما می داند که یادش رفته است ، بزودی احتمالا یادش می رود که یادش رفته است.
https://betabnews.ir/?p=30759