علی اکبر جمالپور یکی از کارشناسان ارشد مدیریت برنامه ریزی شهری اظهار کرد: خوزستان دومین استان کشور از نظر وسعت سکونت گاههای غیر رسمی است و بیش از ۴۴۳/۱۳۰هزار نفر از جمعیت استان در این سکونتگاهها زندگی میکنند. بر اساس آمارها و گزارش ها مشخص می شود که نصف جمعیت حاشیه نشین استان خوزستان در شهرستان اهواز ساکن هستند و شهرستان اهواز در بین تمام شهرهای کشور بیشترین وسعت سکونتگاههای غیر رسمی را به مساحت ۵ هزار و ۲۹ هکتار دارا است.

وی افزود: این مناطق از نظر سرانه‌ها و معیارهای جمعیتی ــ آموزشی ــ اجتماعی ــ کالبدی و مسکن دارای حداقل میزان نرخ اشتغالند و اکثریت زیر خط فقر قرار دارند. همچنین کارشناسان حاشیه‌نشینی را جلوه عینی نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی می‌دانند. تفاوت درآمدی و امکانات شغلی و استفاده از امکانات اولیه زندگی مهاجرین را به‌ سمت حاشیه شهر می‌کشاند و متعاقب آن مشکلاتی را در فرایند شهرنشینی به‌وجود می‌آورد.

این کارشناسان ارشد مدیریت برنامه ریزی شهری اظهار کرد: اصلاحات ارضی در جلگه کشاورزی خوزستان و بی‌نصیب ماندن خوش‌نشینان در تقسیم مجدد زمین، وقوع جنگ ٨ ساله عراق و ایران، تخریب زیرساخت‌های شهری در خرمشهر و آبادان، محاصره و بمباران دشت‌آزادگان و دیگر شهرها، انهدام صنایعی چون پالایشگاه نفت و تأسیسات مشابه و از کار افتادن صنایع و مراکز بـزرگ اشتغال و تأسیسات بندری خرمشهر، خشکسالی‌های دامنه‌دار و هجوم متعدد ریزگردها، احداث سد‌های بزرگ و تشکیل دریاچه‌ها و به زیر آب رفتن روستا‌ها و یا از بین رفتن راه‌های مواصلاتی و در محاصره قرار گرفتن بسیاری از روستا‌ها و در نتیجه تشکیل دریاچه سدها، تنها بخشی از ریشه‌های گسترش حاشیه‌نشینی در شهر‌های خوزستان هستند، که به‌ عنوان زمینه‌های مهاجرفرستی، سبب شکل‌گیری محلات حاشیه‌نشین در استان شده‌اند.

علی اکبر جمالپور با ابراز اینکه ۲۷ عامل را می‌توان در این مهاجرت دخیل دانست، گفت: ۲۷ تکانه تحول‌آفرین برای مهاجرت از روستا به شهر شناسایی شده است. یکی از تکانه‌های تحول‌آفرین در استان خوزستان که منجر به تولید انسان مهاجر شده اصلاحات ارضی در دهه ۴۰ شمسی است. به طور مثال طبق تحقیقات صورت‌گرفته حدود ۴۰ درصد ساکنان منبع آب و حصیرآباد اهواز، پس از این تکانه و از شهرهای مختلف به‌ ویژه مسجدسلیمان، ایذه، امیدیه و بهبهان به‌سمت اهواز مهاجرت کرده‌اند که به‌دلیل بضاعت محدود مالی در سکونتگاه‌های غیررسمی ساکن هستند.

وی افزود: جنگ تحمیلی یکی دیگر از تکانه‌های تحول‌آفرین در غرب خوزستان بود که باعث مهاجرت ساکنان شهرهای مختلف از جمله هویزه، آبادان و خرمشهر به‌سمت شهر اهواز شد. این دسته از مهاجران به‌خلاف دسته پیش تمایلی به مهاجرت نداشتند و به‌یک‌باره در شرایط خارج از کنترل قرار گرفتند از این رو هنوز نتوانسته‌اند با شرایط موجود در حاشیه شهر کنار بیایند.

این کارشناس مدیریت برنامه ریزی شهری گفت: دسته سوم مهاجرانی هستند که تحت‌تأثیر اغوا و افسون شهر و همچنین برخی نیز به‌دلیل اندوه مزمن روستا به حاشیه شهر پناه آورده‌اند. ایجاد شرکت نفت و تأسیسات وابسته به آن و نیاز به نیروی کارگر ساده و متخصص در ایجاد دانشگاه و… در اهواز باعث رشد مهاجرت و شهرنشینی شد.

وی در بخشی دیگر افزود: ۵۰ درصد از برنامه‌های تدوین‌ شده در جهت مدیریت حاشیه‌نشینی اهواز محقق نشده است. این کلانشهر نباید با وجود ظرفیت‌های عظیم و منابع خدادادی نفت و گاز، صنعت و کشاورزی، از محرومیت، آلودگی هوا، حاشیه‌نشینی و مشکلات بهداشتی بی‌شمار رنج ببرد.

جمالپور گفت: قبل از درمان حاشیه‌نشینی لازم است انگیزش‌های مهاجرتی مورد بررسی قرار گیرد. بخشی از مشکل افزایش آمار حاشیه‌نشینی در شهرها به نهادهای متولی ناآماده مرتبط است. همچنین دفاتر تسهیل‌گری مناطق حاشیه‌ای اقدام خوبی از سوی دولت بوده است اما باید به‌دنبال راه‌حل‌هایی در مبدأ بود تا مانع مهاجرت شود و مشکلات این دسته افراد در همان مبدأ حل گردد.

این فعال اجتماعی افزود: دولت به‌جای تقویت روستاها؛ تسلیم حاشیه‌ها شده است، این درصورتی است که در حال حاضر برخی از افراد ساکن شهرها و حاشیه‌ها به‌ دنبال بازگشت به مناطق روستایی هستند، باید این انگیزه‌ها شناسایی و تقویت شوند.

جمالپور ابراز کرد: یک از راه های درمان حاشیه نشینی راه‌اندازی دفاتر تسهیل‌گری در توانمندسازی ساکنان مناطق حاشیه شهرها است. این دفاتر در مناطقه حاشیه با هدف توانمندسازی مردم منطقه ایجاد شده است. جمع‌آوری اطلاعات برای برنامه‌ریزی‌های کلان و طولانی‌مدت در مناطق حاشیه، شناسایی افراد مستعد و مهارت‌دهی به این افراد از طریق سازمان فنی و حرفه‌ای از وظایف این دفاتر است.

وی در پایان در خصوص یکی دیگر از راه های کمک به ماطق حاشیه نشین گفت: با قبول کمبود سمن‌های متخصص در حوزه‌های مختلف از جمله اشتغال و بانوان در اهواز ورود سمن‌های مردمی به مقوله حاشیه‌نشینی می‌تواند دولت را در سازماندهی این مناطق کمک کند. بازارچه‌های خوداشتغالی بانوان خودسرپرست و سرپرست خانوار از دیگر برنامه‌ها برای توانمندسازی این بخش‌ها باشد.