کمیسیون تلفیق بودجه ۱۴۰۰ مصوب کرده آب، برق و گاز اقشار کم‌درآمد رایگان خواهد شد. این موضوع در کنار حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی که موافقان و مخالفانی دارد، می‌تواند به عنوان یک خبر خوب تلقی شود اما هنوز جزئیات این طرح چکش‌کاری نشده و مشخص نیست با چه سازوکاری قرار است به اجرا دربیاید.

سه‌شنبه هفته جاری بود که کمیسیون تلفیق تصویب کرد هزینه آب، برق و گاز اقشار کم‌درآمد رایگان می‌شود و رحیم زارع، سخنگوی کمیسیون تلفیق در این‌باره توضیح داد مشترکان آب، برق و گاز که در دسته کم‌مصرف‌ها قرار دارند قبض آنها رایگان است. بر اساس این مصوبه چنانچه مصرف آب، برق و گاز مصرفی کمتر از سقف تعیین‌شده به‌عنوان الگوی مصرف باشد، رایگان خواهد بود. این در حالی است که مصوبات کمیسیون تلفیق پس از تصویب در صحن علنی مجلس و تایید شورای نگهبان به قانون تبدیل شده و برای اجرا ابلاغ خواهد شد، اما هنوز نحوه اجرای آن مشخص نبوده و معلوم نیست دولت بتواند آن را به اجرا درآورد یا خیر.

قانون معطل‌مانده حذف یارانه نقدی

برخی نمایندگان به‌منظور حمایت از اقشار کم‌درآمد آب، برق و گاز خانگی را براساس الگوی مصرف رایگان در نظر گرفتند و این درحالی است که گزارش تفریغ بودجه ۹۸ نشان می‌دهد رفتار سلیقه‌ای دولت در اجرای قانون بودجه باعث شده انحرافات درآمدی و هزینه‌ای اتفاق بیفتد. چند سالی است که از ابلاغ قانون حذف شش میلیون غیرنیازمند از لیست دریافت یارانه‌بگیران می‌گذرد؛ قانونی که نمایندگان مجلس برای اجرای عدالت تصویب و به دولت ابلاغ کردند، اما خبری از اجرا نبود. هرچند بخشی از این قانون در دولت یازدهم اجرا شد اما طبق بررسی‌های صورت‌گرفته هر سرپرست خانواری که به این موضوع اعتراض داشت و در سایت سازمان هدفمندی یارانه‌ها ثبت کرد، دوباره یارانه‌اش برقرار شد. حال کمیسیون تلفیق بودجه تصمیم گرفته آب، برق و گاز برای اقشار کم‌درآمدی که الگوی مصرف را رعایت می‌کنند، رایگان باشد.

آب و برق مجانی

۲ شهریور گذشته بود که دولت تصمیم گرفت طرح برق امید را اجرا کند و اعلام کرد برق مصرفی ۳۰ میلیون نفر رایگان می‌شود. حسن روحانی، رئیس‌جمهوری در تشریح طرح برق امید گفته بود با مجانی‌شدن برق بیش از ۳۰ میلیون نفر، آرزوی ۴۲ ساله کشور محقق خواهد شد.

این اولین‌بار نیست که برای حمایت از مشترکان کم‌مصرف مشوق‌هایی درنظر گرفته می‌شود و از سال ۹۶ تاکنون حدود چهار طرح در این زمینه ارائه شد. ابتدا اعلام شد قیمت برق برای مشترکان کم‌مصرف بسیار کم است و برای مشترکان پرمصرف ضریب تصاعدی درنظر گرفته می‌شود. پس از آن اعلام شد خوش‌مصرف‌ها هم باید مورد تشویق قرار بگیرند.

بعد از این طرح، طرح برق امید شنیده شد و اکنون مجلس اعلام کرده برق مشترکان کم‌مصرف رایگان می‌شود. نکته جالب توجه اینجاست گزارشی در مورد سه طرح قبلی ارائه نشده است. مشترکان برق به‌طور کلی به سه دسته کم‌مصرف، خوش‌مصرف و پرمصرف تقسیم می‌شوند؛ خوش‌مصرف‌ها و کم‌مصرف‌ها ۸۵ درصد مشترکان صنعت برق کشور را تشکیل داده و فقط ۱۵ درصد مشترکان در دسته پرمصرف‌ها قرار دارند. اما نکته قابل توجه اینجاست که ۱۵ درصد پرمصرف جامعه بیش از ۸۵ درصد مشترکان کم‌مصرف و خوش‌مصرف برق مصرف می‌کنند. از آنجا که برق به صورت یارانه‌ای وارد خانه‌های ما می‌شود برخی کارشناسان پیشنهاد می‌دهند یارانه پرمصرف‌ها باید قطع شود.

حال کمیسیون تلفیق بودجه سال آینده تصمیم گرفته تا علاوه بر پلکانی‌شدن قبض مشترکان پرمصرف، برق مشترکان کم‌مصرفی که جزو اقشار کم‌درآمد هستند و الگوی مصرف را رعایت می‌کنند رایگان در نظر گرفته شود. طبق برآورد‌های صورت‌گرفته حدود ۵/۸ درصد از ۳۷ میلیون مشترک (خانوار) که شامل ۳۰ میلیون نفر از جمعیت ایران است مصرفی پایین‌تر از ۱۰۰ کیلووات ساعت در ماه دارند و با مصوبه اخیر کمیسیون تلفیق باید بررسی شود که چه تعداد از این مشترکان جزو اقشار کم‌درآمد هستند.

تفاوت طرح دولت و مجلس

آن‌طور که خبرنگار ما کسب اطلاع کرده طرح برق امید بدون در نظرگرفتن منبع جایگزین اجرا شود و هزینه مشترکان کم‌مصرف را به صفر برساند اما در طرح کمیسیون تلفیق بودجه ۱۴۰۰ آمده منبع آن از مشترکان پرمصرف گرفته می‌شود. برخی معتقدند اگر مشترکان پرمصرف هم الگوی مصرف را رعایت کنند هزینه برق رایگان از کجا تامین خواهد شد.

پاسخ به این ابهام واضح و مشخص است. ایران یکی از کشورهای صادرکننده برق به شمار می‌آید و عراق یکی از خریداران بزرگ برق ایران است. در این صورت ایران با دست بازتری می‌تواند به صادرات بیندیشد و فشار به شبکه‌های توزیع برق کاهش می‌یابد که هزینه نگهداری بالایی دارند.

به گفته مسئولان وزارت نیرو ایران اکنون ارزان‌ترین برق دنیا را دارد و با اتفاقاتی که پیش آمده و مازوت‌سوزی‌هایی که صورت می‌گیرد طرح رایگان‌شدن برخی حامل‌های انرژی را با مخالفت همراه می‌کند. روش پلکانی هم به این صورت است که هرچه از میزان مصرف برق مشترکان کاسته شود، برای خانوار مزایای اقتصادی دارد. به طور مثال اگر مشترکان ۱۰ درصد مصرف برق خود را کم کنند، ۲۰ درصد از هزینه برق‌شان کم می‌شود و اگر ۲۰ درصد مصرف خود را کاهش دهند، شاهد کاهش ۴۰ درصدی هزینه برق مصرفی خواهند بود.

چندی پیش مصطفی رجبی‌مشهدی، سخنگوی صنعت برق در این‌باره به خبرنگار ما گفته بود وضعیت استفاده برق در هر منطقه متفاوت است. از این رو به دنبال تدوین برنامه‌ای برای مشترکان کم‌مصرف در هر منطقه جغرافیایی هستیم. الگوی کم‌مصرفی برای ماه‌های گرم و غیرگرم متفاوت است و اگر مشترکان سقف تعیین شده را رعایت کنند، می‌توانند از مزایای این طرح بهره‌مند شوند.

طرح ۱۴ ساله برق رایگان

هیات‌ وزیران در جلسه اسفند ۸۵ بنا به پیشنهاد سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و با استناد به بند « ط» تبصره ۱۱ قانون بودجه سال ۸۵ کل کشور تصویب کرد: به وزارت نیرو اجازه داده می‌شود از زمان ابلاغ این تصویب‌نامه، از مشترکین خانگی مناطق عادی و ماه‌های عادی مناطق گرمسیر که مصرف ماهانه آنها بیش از الگوی مصرف است، علاوه بر بهای برق مصرفی، به ازای هر کیلووات ساعت مصرف مازاد، جریمه‌هایی بر اساس متوسط بهای برق ماهانه مشترک (حاصل تقسیم برق ماهانه بر انرژی مصرفی ماهانه) و ضرایب معرفی شده به شرح ذیل دریافت کند. در بند دیگر این مصوبه نیز آمده است بهای برق ماهانه مشترکین خانگی با مصارف ماهانه صفر تا ۸۰ کیلووات ساعت بخشوده شود.

بهای برق ماهانه مشترکین خانگی مناطق گرم ۱ و ۲ به ترتیب با مصارف ماهانه صفر تا ۱۹۰ و صفر تا ۱۵۰ کیلووات ساعت بخشوده و بهای برق ماهانه سایر مشترکین مناطق یادشده با تعرفه‌های برق سال ۸۳ محاسبه می‌شود. موضوعی که در دولت گذشته نیز مسبوق به سابقه بوده است.

طرح‌های نیمه‌تمام انرژی رایگان

پاییز گذشته اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهوری مصوبه رایگان‌شدن گاز بهای مشترکان کم‌مصرف را ابلاغ کرد. مصوبه هیات وزیران مصوب کرده بود گاز بهای مشترکین کم‌مصرف از ابتدای دی ۹۹ با تخفیف صددرصد در نظر گرفته می‌شود.

در این مصوبه که به پیشنهاد وزارت نفت و به استناد اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی ابلاغ شده آمده است: این حکم شامل گازبها و کلیه هزینه‌های مرتبط با آن (مالیات، عوارض ارزش افزوده و عوارض گازرسانی) است و صرفا سکونتگاه‌های دائمی در حال بهره‌برداری شهری و روستایی و همچنین سکونتگاه‌های عشایری می‌شود.

از سوی دیگر مشترکان با میزان مصرف ماهانه بیش از الگوی مصرف، شش ماه فرصت دارند تا نسبت به اصلاح رفتار مصرفی و کاهش مصرف گاز اقدام کنند. در پایان این دوره، بهای گاز آن دسته از مشترکینی که مصرف آنان بیش از الگوی تعیین‌شده باشد، به پیشنهاد وزارت نفت و تصویب شورای اقتصاد افزایش می‌یابد.

همچنین در این مصوبه که به پیشنهاد وزارت نیرو و به استناد اصل ۱۳۸ قانون اساسی ابلاغ‌شده آمده است: صورتحساب آب و فاضلاب مشترکان با مصرف تا یک‌سوم الگوی تعیین‌شده (موضوع تبصره۴، ماده ۱ قانون توسعه و بهینه‌سازی آب شرب شهری و روستایی در کشور مصوب سال ۱۳۹۴) را با تخفیف صددرصدی محاسبه کند. هیات وزیران با تاکید بر این‌که آب‌بهای سایر مشترکان تا الگوی تعیین‌شده تغییری نخواهد کرد، تصویب کرد: مشترکان با مصرف ماهانه بیش از الگوی مصرف، شش ماه فرصت دارند تا نسبت به اصلاح رفتار مصرفی و کاهش مصرف آب اقدام کنند.

در پایان این دوره، بهای آب آن دسته از مشترکینی که مصرف آنان بیش از الگوی تعیین‌شده باشد به پیشنهاد وزارت نیرو و تصویب شورای اقتصاد افزایش می‌یابد. این تخفیف صرفا شامل سکونتگاه‌های دائمی در حال بهره‌برداری شهری و روستایی می‌شود. واحدهای خالی از سکنه و سکونتگاه‌های غیر‌دائم نظیر باغ، ویلاها و خانه‌باغ‌ها مشمول تخفیف نمی‌شوند.

جزئیات مصوبه کمیسیون تلفیق

وزارتخانه‌های نفت و نیرو موظفند در سال ۱۴۰۰ تعرفه‌های آب، برق و گاز مشترکین خانوارهای کشور را به‌گونه‌ای اصلاح کنند که با رعایت مناطق جغرافیایی کشور، تعرفه مشترکین کم‌مصرف خانوارهای محروم (از جمله کمیته امداد امام‌خمینی (ره) و سازمان بهزیستی) برابر صفر، مشترکین تا الگوی مصرف به‌صورت یارانه‌ای، مشترکین پرمصرف بالاتر از الگوی مصرف به‌صورت غیریارانه‌ای و بر اساس الگوی افزایش پلکانی (IBT) تعیین شود. میزان افزایش تعرفه مشترکین پرمصرف بالاتر از الگوی مصرف باید به ‌اندازه‌ای تعیین شود که بار مالی صفر‌کردن تعرفه مشترکین کم‌مصرف را جبران کند و نیاز به تامین هزینه جدید نداشته باشد. آیین‌نامه اجرایی این بند به پیشنهاد مشترک وزارتخانه‌های نفت و نیرو تهیه و ظرف مدت یک‌ماه پس از ابلاغ این قانون به تصویب هیات وزیران می‌رسد.

اکثر شهرستان‌های محروم کم‌مصرف هستند

رحیم زارع، سخنگوی کمیسیون تلفیق بودجه ۱۴۰۰ به خبرنگار ما گفت: حدود ۱۳۱ شهرستان محروم در کشور داریم که اغلب در مصرف حامل‌های انرژی در دسته کم‌مصرف‌ها قرار دارند. برای این‌که مجلس بتواند از این اقشار حمایت کند آب، برق و گاز آنها را تا میزان الگوی مصرف رایگان در نظر گرفته است.

وی افزود: مابه‌التفاوت این مبلغ از مشترکان پرمصرف دریافت خواهد شد و وزارتخانه‌های نفت و نیرو موظفند برای مشترکان کم‌مصرف اقشار کم‌درآمد تخفیف صددرصدی در نظر بگیرند.

زارع به منابع مورد نیاز این بخش اشاره و تصریح کرد: برای برق حدود ۸۰۰ میلیارد تومان و برای آب و گاز میزان بیشتری بودجه باید در نظر گرفته شود که با افزایش پلکانی مشترکان پرمصرف پوشش داده خواهد شد. مصوبه اخیر کمیسیون تلفیق در راستای اجرای عدالت و حمایت از اقشار کم‌درآمد است.

دریافت هزینه طبقات محروم از مرفهین

مالک شریعتی، عضو کمیسیون تلفیق بودجه مصوبه اخیر این کمیسیون را طرحی در راستای منویات و دستورات رهبری دانست و گفت: طبق این مصوبه دولت مکلف است آب، برق و گاز را برای طبقات محروم و کم‌مصرف جامعه رایگان کرده و هزینه‌اش را از طبقات پرمصرف به شیوه افزایش پلکانی دریافت کند.

با توجه به اینکه وظیفه تحقیقات و بررسی‌های لازم برای شناسایی اقشار و خانوارهای کم‌درآمد به عهده وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است، این وزارتخانه هم در این زمینه نقش مهمی خواهد داشت اما در قانون به آن اشاره‌ای نشده است.