علی عربی در پاسخ به این سوال که چرا برخی از افراد جامعه توصیه‌های بهداشتی را جدی نمی‌گیرند و نسبت به مسئولیت اجتماعی خود در زمینه پیشگیری از کرونا بی‌تفاوت هستند؟ اظهار کرد: به مسئولیت اجتماعی هم می‌توان به عنوان پدیده فردی و هم پدیده اجتماعی نگاه کرد. باید بررسی کنیم که چه اتفاقی در جامعه افتاده است که امروز چنین عکس‌العملی در جامعه می‌بینیم. افراد می‌دانند که عدم رعایت بهداشت می‌تواند چه عواقبی در پی داشته باشد اما به نظر می‌آید درکی از این موضوع ندارند. در جامعه‌شناسی برای بررسی علل این مسائل حتما باید بازگشتی به گذشته داشته باشیم؛ باید ببینیم چه اتفاقی در جامعه رخ داده است که امروز بسیاری از مردم نه تنها در خوزستان بلکه در کل کشور توصیه‌های بهداشتی را جدی نمی‌گیرند و گاها شاهد هستیم که مراسم عروسی، ختم و مهمانی برگزار می‌شود. همه این مسائل تنها مختص یک استان و یک شهر نیست، بلکه محصول فرهنگ یک جامعه است.

مسئولیت‌پذیری مردم، از دلایل موفقیت ژاپن در کنترل کرونا

این جامعه‌شناس با اشاره به تعریف مسئولیت اجتماعی، افزود: رفتارشناسان و روانشناسان مسئولیت اجتماعی را در حوزه رفتار فردی بررسی می‌کنند. اما در جامعه‌شناسی مسئولیت اجتماعی، یک چارچوب اخلاقی گروهی و اجتماعی است که هر فردی باید وظیفه خود را در جهتی تنظیم کند که در پایان سود نهایی به جامعه برسد. یکی از کشورهای موفق در کنترل اپیدمی تاکنون ژاپن بوده است، دلیل اصلی موفقیت این کشور در مدیریت کرونا، مسئولیت‌پذیری مردم است که ناگهان محقق نمی‌شود. در جامعه‌ای مانند ژاپن آموزش‌هایی داده شده و هویت اجتماعی شکل گرفته است. برای محقق شدن این هدف، باید “هویت اجتماعی” وجود داشته باشد، درحالی‌که ما اینگونه نیستیم، متاسفانه در کشور، ما هویت‌های قطعه قطعه شده داریم و هیچ وقت نتوانستیم تحت یک مفهوم کلان هویتی “ایرانی بودن” قرار گیریم.

وی با بیان اینکه جامعه باید به سمتی برود که باوجود انواع فرهنگ‌ها و باورها دارای هویت اجتماعی باشد، تاکید کرد: در جامعه شکاف‌های هویتی وجود دارد که می‌تواند در سطح کلان، شکاف هویتی، دینی، فردی و یا محله‌ای باشد. علل شکل نگرفتن هویت اجتماعی چند مورد است که یکی از آن نابرابری اجتماعی است که در زمان شیوع کرونا خود را بیشتر نشان داد. ما همیشه تاکید کردیم که سرمایه اجتماعی مساله مهمی است و یکی از بُعدهای اصلی آن اعتماد اجتماعی است. در بحث کرونا از یک سمت یک دولت نیازمند این است که مردم جامعه آگاه شوند؛ اما چون سرمایه اجتماعی ضعیف است، تمام تلاش‌هایی که سیستم رسمی یک کشور انجام می‌دهد نه تنها بازخورد مثبتی ندارد بلکه ممکن است منفی هم باشد.

عربی با بیان اینکه هویت اجتماعی متشکل از سه عنصر است، گفت: یکی از آن‌ها عنصر “شناختی” است؛ یعنی فکر می‌کنیم به یک گروه تعلق داریم. در یک جامعه تعلق گروهی زمانی کاهش می‌یابد که نابرابری‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و باوری وجود داشته باشد. دومین عنصر، ارزشی است؛ یعنی زمانیکه فرد خود را متعلق به یک گروه می‌داند، پیامدهای منفی و مثبت رفتار خود را بررسی می‌کند. به عنوان مثال در مساله کرونا، شخص با خود اینگونه فکر می‌کند که اگر از ماسک استفاده کند، خانواده و اطرافیان او مصون می‌مانند و عنصر آخر “احساسی” است؛ به این معنا که فرد نسبت به هویت شهروندی احساس تعلق دارد.

جامعه ما دچار فقر هویتی است

عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز افزود: سازمان بهداشت جهانی اخیرا اعلام کرده است که استفاده از ماسک تاثیر بسیاری در پیشگیری از انتقال کرونا دارد، اما این توصیه زمانی عملی می‌شود که احساس مسئولیت اجتماعی در جامعه وجود داشته باشد، مسئولیت اجتماعی نیز زمانی وجود می‌آید که “هویت” وجود داشته باشد که متاسفانه جامعه ما از این نظر دچار فقر شده است.

این جامعه‌شناس تاکید کرد: دلیل ضعف جامعه نسبت به مسئولیت اجتماعی، مشکلات اقتصادی، شکاف میان جامعه و حاکمیت و نحوه اطلاع‌رسانی در خصوص کرونا است. در بحث شیوع کرونا به گونه‌ای اطلاع‌رسانی نشده است که احساس مسئولیت اجتماعی در افراد افزایش یابد. ایجاد حساسیت اجتماعی باعث ایجاد حساسیت اخلاقی می‌شود؛ در جوامع امروزی نقش دولت‌ها در ایجاد حساسیت اخلاقی بسیار تاثیرگذار است. وجود اعتماد باعث افزایش حساسیت اخلاقی و در نتیجه افزایش مسئولیت اجتماعی می‌شود. به عنوان مثال کشور سنگاپور در زمینه پیشگیری از کرونا به خوبی عمل کرد، به گونه‌ای که نرخ مرگ و میر ناشی از کرونا در این کشور بسیار کم  است، درحالی‌که تراکم جمعیت در این کشور به شدت زیاد است. اما اعتماد اجتماعی و حساسیت اخلاقی کمک کرد تا مردم به توصیه‌های بهداشتی عمل کنند و در نتیجه کرونا کنترل شود.

علت رعایت حداقلی پروتکل‌های بهداشتی از سوی مردم

وی تصریح کرد: نحوه اطلاع رسانی شبکه بهداشت یک کشور در خصوص کووید ۱۹ در ایجاد حساسیت اخلاقی اهمیت زیادی دارد؛ اطلاع رسانی سیستم بهداشت کشور ما تا مدتی پیش تنها مبتنی بر اعداد مبتلایان، بهبودیافتگان و مرگ‌ومیر بود در نتیجه تعامل میان مردم و شبکه بهداشت بر مبنای عدد صورت گرفت. به مرور زمان نیز عادی‌سازی در جامعه رخ داد؛ عادی سازی کرونا باعث شد که مردم پروتکل‌های بهداشتی را به صورت حداقلی رعایت کنند و با توجه به اینکه نسبت به کرونا حساسیت اجتماعی وجود نداشت، آنقدر کمرنگ شد که مردم نسبت به این موضوع بی‌تفاوت شدند. در نتیجه شاهد این هستیم که برخی از مردم به مهمانی می‌روند و مانند گذشته توصیه‌های بهداشتی را چندان جدی نمی‌گیرند.

فرهنگ بهداشت باید مورد بازبینی قرار گیرد

این جامعه‌شناس با بیان اینکه نکته مهم این است که نهادهای اجتماعی و فرهنگی برای تقویت حس مسئولیت اجتماعی باید دست از نگاه مهندسی بردارند، گفت: فرهنگ را نمی‌توان مهندسی کرد و در جهان نسبت به فرهنگ سازی نگاه اقتصادی وجود دارد. همچنین باید تا حد بسیار زیادی فرهنگ بهداشت مورد بازبینی قرار گیرد.

لزوم نهادینه‌شدن فرهنگ “بهداشت پیشگیرانه” به جای “نظام درمانگر”  

عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز تاکید کرد: نگاه شبکه سلامت ما مبتنی بر نوعی پزشک سالاری است و مبتنی بر توانمندسازی جامعه نیست. در حوزه سلامت جهانی تاکید اصلی بر بهداشت،  توانمندسازی و آگاه سازی افراد جامعه است. سیستم سلامت کشور باید بر توانمندی در زمینه پیشگیری تمرکز کند و نه بر درمان، یعنی فرهنگ بهداشت پیشگیرانه به جای نظام درمانگر نهادینه شود.

نقش متولیان آموزش در به وجود آمدن هویت اجتماعی

وی در خصوص نقش وزارت آموزش و پرورش در خصوص فرهنگسازی، گفت: در حوزه آموزش و پرورش باید حتما سعی کنیم نظام آموزشی را مبتنی بر خلاقیت کنیم که با برنامه‌ریزی صحیح امکانپذیر است؛ به عنوان مثال در کشور فنلاند درِ اتاق‌ مهد کودک‌ها را به گونه‌ای طراحی می‌کنند که به سختی باز ‌شوند تا کودکان بیاموزند برای انجام کاری به یکدیگر کمک کنند.

عربی در پایان  تاکید کرد: باید در برنامه‌های آموزشی مدارس بازبینی شود، آموزش مبتنی بر نمره نباشد تا هویت اجتماعی شکل گیرد. در حوزه اقتصاد نیز باید سعی شود که شکاف‌های اقتصادی که از عوامل اصلی شکل نگرفتن هویت اجتماعی است، مدیریت شوند.

منبع: ایسنا