کاهش بارندگی در یک سال اخیر نگرانی از ادامه خشکسالی را دوباره به میان آورده است.

خوزستان در سال ۱۴۰۰ جزو استان‌هایی است که با تبعات بحران آب درگیر بوده؛ از اعتراضات آبی در تابستان تا ریزگردهایی که زمستان را برای شهروندان تلخ و دشوار کرده بود. دوم فروردین (۲۲ مارس) روز جهانی آب، امسال با عنوان «آب زیرزمینی، آشکارسازی آنچه ناپیداست» نامگذاری شده است. درباره این روز و وضعیت منابع آب خوزستان با دکتر مهدی قمشی رییس دانشکده مهندسی آب و محیط زیست دانشگاه شهید چمران اهواز گفت وگویی روز سه شنبه انجام شده است که در پی می‌آید.

این استاد دانشگاه معتقد است: بخش آب کشور نیاز به اقدام جدی برای قرن پیش رو دارد و نقشه آب کشور باید تدوین شود، زیرا اگر در مصرف آب به این شکل پیش برویم برای نسل آینده جز زمین سوخته چیزی باقی نخواهیم گذاشت.

وی با بیان اینکه طبق برآوردها جمعیت کشور در ۲۰ سال آینده به یکصد میلیون نفر می‌رسد، اظهار داشت: ما از نظر وسعت و سایر وجوه توسعه مشکلی نداریم اما مساله آب تعیین کننده است و آنچه توسعه کشور را تحت تاثیر قرار می‌دهد محدودیت منابع آب خواهد بود که نقطه بحرانی ما به شمار می‌آید و اگر موافق افزایش جمعیت نیستیم بخاطر کمبود منابع آب است.

قمشی با تاکید بر توجه به آمایش سرزمین در توسعه کشور، افزود: باید برای توسعه برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشیم چرا که در حال حاضر هم در تامین نیازهای آبی کشاورزی با مشکل مواجه هستیم و با افزایش جمعیت این مشکلات بیشتر می‌شود.

وی اضافه کرد: مصرف بی‌رویه آب به کشور تحمیل شده و باید منتظر ترمیم این وضعیت باشیم، حال آنکه جمعیت رو به افزایش و نیازهای غذا و معیشت بالاتر رفته است بنابراین نخستین صدمه به بخش آب وارد می‌شود.

قمشی تصریح کرد: سیاست‌های کلی در بخش آب باید اجرا شود و نگذاریم مسائل لابی و سیاسی کاری بر مسائل علمی غلبه کند وگرنه آینده خوبی در آب نخواهیم داشت.

خطر فرونشست

رییس دانشکده مهندسی آب و محیط زیست دانشگاه چمران اهواز همچنین با اشاره به شاخص جهانی استفاده از منابع آبی، گفت: بر اساس این شاخص، تنها می‌توان از ۴۰ درصد آب‌های شیرین قابل استحصال استفاده کرد و برای اینکه با مشکلات محیط زیستی مواجه نشویم ۶۰ درصد مابقی را به عنوان سهم اکولوژیک باید در نظر بگیریم، این در حالیست که هم اکنون در بخش آب زیرزمینی، بیش از ۱۰۰ درصد و در بخش آب‌های سطحی ۸۵ تا ۹۰ درصد منابع مصرف می‌شود به همین دلیل است که مشکلات محیط زیستی کشور اعم از فرونشست زمین، خشک شدن تالاب‌ها، خشک شدن رودخانه‌ها، پیشروی آب دریا و ریزگردها را ایجاد کرده است.

وی بحران آب‌های زیرزمینی در کشور را یادآور شد و افزود: در سال‌های اخیر بیلان آب‌های زیرزمینی ۵۰ میلیارد مترمکعب اما میزان مصرف از این منابع ۶۰ میلیارد تا ۶۵ میلیارد مترمکعب بوده است که نشان دهنده مصرف بیش از اندازه از منابع زیرزمینی و وخامت وضع آنها دارد.

قمشی اضافه کرد: با استفاده بیشتر از این سفره‌ها، سطح آنها پایین‌تر رفته و باید چاه‌های عمیق‌تری حفر و از ذخایر آب استاتیک استفاده کنیم که فرونشست زمین را به عنوان یکی از خسارت‌های جبران ناپذیر به دنبال دارد.

وی با اشاره به غنی بودن مناطق شمال و شرق خوزستان از نظر آب‌های زیرزمینی، ادامه داد: این استان چند دشت ممنوعه از نظر آب زیرزمینی دارد اما شرایط آنها همچون دیگر استان‌های کشور مثل فارس و همدان و خراسان نیست و مصرف استان بیشتر بر منابع آب سطحی و رودخانه‌ها تکیه دارد.

خشکی تدریجی کارون و کرخه

این عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز همچنین گفت: مشکل خوزستان این است که نمی‌تواند برآورد دقیقی از ورودی آب به این استان داشته باشد زیرا در پایین دست حوضه‌های آبی قرار دارد، و ورودی متاثر از برداشت استان‌های بالادست است.

وی افزود: رودخانه کرخه از پنج استان، دز از سه استان و کارون از چهار استان عبور می‌کنند و اجرای طرح‌های انتقال آب از سرشاخه‌ها و توسعه بی‌رویه در استان‌های بالادست باعث کاهش شدید آبدهی رودخانه‌های خوزستان شده است.

قمشی اضافه کرد: آورد تاریخی رودخانه کرخه از متوسط ۵.۲ میلیارد مترمکعب به ۲.۵ میلیارد مترمکعب در ۲۰ سال گذشته کاهش یافته و آورد تاریخی رودخانه کارون نیز از ۱۹ میلیارد مترمکعب به متوسط ۱۴ میلیارد مترمکعب رسیده است که مشکل اصلی در حوضه کرخه برداشت بی‌رویه در بالادست و در حوضه کارون اجرای طرح‌های انتقال آب است.

وی درباره اینکه خوزستان بیشترین آب‌های جاری کشور را دارد، توضیح داد: میزان آورد به خوزستان از نظر تاریخی در ۷۰ سال گذشته ۳۰ میلیارد مترمکعب بوده اما این رقم در حال حاضر کاهش چشمگیری داشته، به شکلی که در ۲۰ سال گذشته به طور متوسط به کمتر از ۲۵ میلیارد مترمکعب رسیده و در حال حاضر حدود ۱۶ میلیارد مترمکعب است.

قمشی تاکید کرد: برای اینکه در رودخانه‌ها و تالاب‌ها با مشکل مواجه نشویم در بخش‌های مختلف توسعه باید روی ۶۰ درصد منابع آبی استان حساب کنیم.

وی با بیان اینکه برنامه‌ریزی برای منابع آب باید با توجه به حوضه پایین دست انجام شود، اظهار داشت: متاسفانه وزارت نیرو مدیریت صحیحی اعمال نمی‌کند به همین دلیل جلوگیری از کشت‌های پرمصرف در پایین دست با توجه به توسعه در استان‌های بالادست نوعی پارادوکس را بوجود آورده است.

تابستان سخت و خشک

رییس دانشکده مهندسی آب و محیط زیست اهواز همچنین با اشاره به تداوم شرایط خشکسالی در خوزستان، تابستان سختی را پیش روی استان پیش بینی کرد و گفت: بعد از اعتراضات آبی پارسال، از ذخیره استراتژیک سدها استفاده کردیم که بخشی از آب کشت زمستانه بود به همین دلیل حتی اگر سال نرمالی از نظر بارندگی داشتیم باز هم از شرایط طبیعی عقب بودیم.

وی با بیان اینکه باید بنا را بر کنترل دقیق مصارف بگذارند تا امسال را پشت سربگذاریم و با مشکلات کمتری مواجه شویم، افزود: گفت: در خوزستان باید خودمان را با مقدار آبی که وارد این استان می‌شود تنظیم کنیم که نخستین و مهمترین کار مدیریت آب در بخش کشاورزی و در مرحله بعد در بخش آب شرب و صنعت است.

وی با تاکید بر صرفنظر از کشت‌های پرمصرف در خوزستان، افزود: باید کشاورزان به الگوی کشتی هدایت شوند که سودآور باشد و امکان تامین آب آن وجود داشته باشد.

قمشی تحویل حجمی آب به کشاورزان را از مهمترین راهکارها عنوان کرد و ادامه داد: تحویل آب به صورت حجمی به کشاورزان سال‌ها پیش مصوب شده اما عملی نشده است و اگر بتوانیم آن را محقق کنیم گام بسیار بزرگی در راستای افزایش بهره‌وری آب برداشته‌ایم.

وی تاکید کرد: مشکل اصلی ما تنظیم آب برای کشاورزی است که هم باید محدود و هم مصرف آن بهینه شود، اما مشاهده می‌کنیم که به طور مثال کشت و صنعت‌های نیشکر در خوزستان پنج میلیارد مترمکعب آب مصرف می‌کنند که حجم بسیار بالایی است در حالیکه باید قاعدتا باید سه میلیارد مترمکعب مصرف کنند.

به گفته وی، در بخش صنعت نیز با آموزش و الزامات قانونی برای بازچرخانی آب و استفاده از آب بازیافتی، می‌توان تاحدود زیادی مصرف آب صنایع را کاهش داد.

منبع: ایرنا